De groei van de wereldbevolking.
| De wereldbevolking | De groei in Nederland | De bevolkingsexplosie en klimaatverandering |
| Megasteden | Dichtsbevolkte landen | Oplossingen |
| China | Ethiopie | Iran |
| Vragen | Weetjes |
De wereldbevolking
Toen de schrijver klein was leerde hij op de lagere school dat de aarde drie miljard inwoners had. Nu zijn er meer dan 8 miljard en jonge mensen gaan mee maken 9 - 10 miljard. Die willen allemaal wonen, werken, recreeren, eten op reis gaan enz. Iedere minuut komen er 150 mensen bij. Iedere 12 jaar 1 miljard. Ieder dag 190.000. Die willen allemaal een westers niveau met auto's, reizen, airco's ect.
De wereldbevolking groeit, dat is geen nieuws. Hoe is hier onder te zien.
|
|
|
| De wereldbevolking, waarvan werd gedacht dat die rond 2050 net boven de negen miljard zou stabiliseren, groeit verder door tot 10,1 miljard in 2100.
In Afrika is de groei zo groot, dat het bevolkingsaantal binnen een eeuw zal verdriedubbbelen, van 1 miljard, tot maar liefst 3,6 miljard mensen. Een sombere voorspelling voor een continent waar nu al te weinig voedsel en water is. Egypte verdubbelt, drinkwater wordt er scharster en de voedselproductie stokt. Als vrouwen naar school gaan trouwen ze later en krijgen ze ook sexuele voorlichting. Kijk maar eens naar deze aflevering over de Sahara van de VPRO in 2018. In Niger krijgen vrouwen gemiddeld 7 kinderen. Niger is een van de amste Landen bij de Sahara. Kinderen is hun rijkdom. Allah bepaalt de toekomst. Ze leven bij wat vandaag gaat brengen en denken niet aan morgen. Maar morgen gaat enorme problemen geven. Eind oktober 2011 telde de wereld meer dan 7 miljard inwoners. 15 november 2022 8 mijlard. Dat is elf jaar later. 2023 8,2 miljard. We hebben er met zijn allen twaalf jaar voor nodig gehad om van 7 naar 8 miljard mensen te gaan. Het negende miljard halen we echter pas over vijftien jaar, zo voorspelt de VN. De bevolking van China groeit niet meer. In India worden per dag zo'n 35.000 baby's meer geboren. Als dat zo doorgaat telt India in 2060 zo'n 1,65 miljard inwoners. Er is nog een ander interessant lijstje dat de organisatie presenteert: de helft van de totale globale bevolkingstoename tot aan 2050 komt voor rekening van slechts acht landen. Vijf daarvan liggen in Afrika: Egypte, Congo, Ethiopië, Nigeria en Tanzania. De andere drie zijn India, Pakistan en de Filipijnen. Twee derde van de mensen leeft in een land waar vrouwen gemiddeld minder dan 2,1 kinderen baren. Dat aantal daalt al tientallen jaren. In 1950 kreeg elke vrouw gemiddeld nog vijf kinderen. Nu zijn dat globaal gezien 2,3 kinderen en in 2050 zal dat nog verder gedaald zijn tot 2,1. Als die trend zich doorzet en een gezin dus minder dan twee kinderen krijgt, worden de ouders niet meer één op één 'vervangen'. Omdat mensen steeds welvarender worden neemt de bevolkingsgroei af. Op het moment dat ook daar meer vrouwen naar school gaan en een carrière krijgen, krijgen zij andere prioriteiten én betere toegang tot anticonceptie. Het gevolg: minder kinderen. Als de welvaart in het huidige tempo groeit, bereiken we binnen 25 jaar al de bevolkingspiek. Dat zou goed zijn. Hoe sneller we de bevolkingsgroei afremmen, hoe beter. Als de welvaart doorgroeit zoals de afgelopen veertig jaar, piekt het aantal mensen op aarde in 2046 op net iets minder dan 9 miljard mensen. Daarna volgt een flinke krimp, tot 7,3 miljard mensen in 2100. Dat is net zoveel als in 2012. Als er nog harder gewerkt wordt aan welvaartsgroei, kan de bevolkingsgroei nog eerder worden gestopt. Dan zouden we in 2040 al de piek hebben bereikt met 8,5 miljard mensen. Ons werelddeel is al stabiel. In Nederland en Europa groeien we alleen nog door immigratie. En China is inmiddels ook gestopt met groeien. De vraag is nu wanneer dit ook in Afrika en delen van Azië gaat gebeuren. In Afrika is de sterfte flink gedaald. Dat is mooi, dat komt door een betere gezondheidszorg. Maar vrouwen krijgen er nog steeds meer dan vier kinderen. Dat gaat nog hard. Een kleinere bevolking heeft overigens niet direct een positieve invloed op het klimaat. De grootste milieuvervuiling komt van de 10 procent rijkste landen op aarde, die gezamenlijk heel veel consumeren. Als 1,3 miljard Chinezen net zoveel zouden consumeren als Amerikanen en Europeanen, kan de wereld dat niet aan.
In 2021 11 miljoen doden meer dan je zou verwachten. Waarschijnlijk door Covid.
Op dit moment vertrekt één op de dertig mensen uit het land van geboorte. 281 miljoen mensen leeft niet meer in hun geboorteland. In 1990 waren dat er zo'n 150 miljoen, en in 1970 iets meer dan 90 miljoen. Een forse stijging, dus. Daar zal het niet bij blijven, zo voorspelt de VN, onder meer door de gevolgen van klimaatverandering. Sterker: in rijke landen met een laag geboortecijfer zal de bevolkingsgroei vrijwel geheel voor rekening gaan komen van migranten. Deze site laat zien hoeveel kinderen er geboren worden op aarde, hoe groot de sterfte is en hoeveel CO2 er wordt geproduceerd.
Nederland (2024) Vorig jaar overleden er zelfs ruim 5000 mensen meer dan dat er werden geboren. De groei van de Nederlandse bevolking is de afgelopen tien jaar vooral veroorzaakt door immigratie. In 2006 nog 31.000 meer mensen Nederland verlieten dan er hiernaartoe kwamen, is dat sindsdien andersom. Jarenlang groeide de Nederlandse bevolking door immigratie met 80.000 tot 100.000 mensen per jaar. Uitschieters waren er in 2022 (plus 223.000 mensen) en 2023 (plus 137.000 mensen). Die piek komt vooral een groot deel door de oorlog in Oekraïne, waardoor meer dan 110.000 Oekraïners naar Nederland vluchtten. In 54 gemeenten (van de 342) wordt een krimp van meer dan 2,5 procent verwacht. Deze gemeenten liggen vooral in het noorden en langs de oostgrens. Ze zullen ook sneller vergrijzen dan de grotere gemeenten. Daarnaast zijn er overal mensen tekort. In de zorg, in de bouw, in de techniek. In april 2024 stonden er 411.000 vacatures open. Dat komt door de vergrijzing en het grote aandeel Nederlanders dat in deeltijd werkt. De vergrijzing zal verder teonemen. Op 1 januari van dit jaar woonden er in Nederland meer dan 3,6 miljoen 65-plussers: 20,5 procent van de bevolking. In 1990 was dat nog 12,8 procent. Van die 3,6 miljoen 65-plussers zijn er 900.000 ouder dan 80 jaar. Deze 'grijze druk' neemt verder toe: zijn er nu nog drie werkende personen tegenover een gepensioneerde, in 2070 zijn dat er nog twee. We werken in Nederland heel veel in deeltijd. Als iedereen fulltime zou werken, dan levert dat 400.000 'nieuwe' mensen op. Misschien moeten we mensen die fulltime werken een bonus geven. Laten we genoegen nemen met iets minder welvaart en accepteren dat we niet meer binnen twee weken aan de beurt zijn in de zorg. Maar eigenlijk zijn we zijn een stel verwende nesten bij elkaar.
Archief Het aantal inwoners in Nederland is in 2017 jaar met 100.000 mensen gegroeid. 82.000 daarvan zijn buitenlanders die hier zijn komen wonen, maar ze komen minder uit Syrië en meer uit Europa. In Nederland wonen nu 17,2 miljoen mensen. In 2017 vestigden 233.000 buitenlanders zich in ons land. Er vertrokken er 151.000. Dat betekent een stijging van onze bevolking met 82.000. Daarnaast werden er 19.000 kinderen méér geboren dan er mensen overleden. De stijging van buitenlanders in ons land is vergelijkbaar met 2016, maar de samenstelling verandert wel sterk. Zo kwamen er 16.000 Syriërs naar ons land, 10.000 minder dan een jaar eerder. Ook het aantal nieuwkomers uit Ethiopië (1.200), Afghanistan, Irak en Iran (bij elkaar 2.100) halveerde. Daar tegenover staat dat er bij elkaar 10.000 mensen naar Nederland kwamen uit Roemenië, Bulgarije en vroegere Sovjet Unie-landen, zoals Estland en Letland. Dat zijn er 3.000 meer dan in 2016. De bevolkingsgroep die het sterkst afnam, was die van Nederlanders: er vertrokken er 3.000 meer dan dat er (terug) kwamen. In 2029 telt ons land 18 miljoen inwoners, van wie een kwart 65 jaar of ouder is. Ook in de decennia die volgen, krijgen we er meer landgenoten bij: in 2060 telt Nederland naar verwachting 18,6 miljoen inwoners. De komende elf jaar groeit het aantal inwoners met zo'n 745.000. Twee derde van de groei is toe te schrijven aan migranten. Ook worden er meer kinderen geboren dan dat er Nederlanders overlijden.
Vooral het aantal mensen dat 80 jaar of ouder is, gaat de komende jaren stijgen. Nu telt ons land 0,8 miljoen 80-plussers. In 2030 zijn dat er 1,2 miljoen. Dat komt deels door de babyboomers, maar ook doordat onze levensduur toeneemt. In 2030 zullen zelfs meer 65-plussers in Nederland wonen dan dat er kinderen en jongeren tot 20 jaar zijn. Het aantal 20-minners blijft met 3,8 miljoen vrijwel gelijk. Hoewel er meer baby's worden geboren, daalt het aantal tieners. En dat is een grote verandering. Want de afgelopen jaren werden er juist mínder baby's geboren. Die groei wordt veroorzaakt doordat er meer dertigers zullen zijn; de kleinkinderen van babyboomers en kinderen van migranten. Naar verwachting komen tot 2030 elk jaar gemiddeld 230.000 immigranten het land binnen. Het aantal bewoners met een migratieachtergrond stijgt van 24 naar 27 procent. Tegelijkertijd vertrekken ongeveer 187.000 mensen, grotendeels voormalige immigranten. Met de groei van het aantal Nederlanders komen er ook meer huishoudens bij. Nu zijn dat er 7,9 miljoen, in 2030 naar verwachting 8,5 miljoen. Er komen vooral veel alleenwonende ouderen bij. |
|
Aan foto's van de aarde 's-nachts is goed te zien hoe de bevolking groeit. 
Ook India groeit maar door en het land zal China gaan inhalen. Maar men wordt er ook steeds welvarenderer. De hoogoverns van Nederland zijn in handen van India (Tata steel). Zij trachten betaalbare auto's te gaan maken voor de meer dan duizend miljoen inwoners van India. |
| 1950 | 1961 | 1970 | 1990 | 1999 | 2010 | 2020 | 2030 | 2040 | 2050 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Totaal (miljard) | 2,5 | 3,1 | 3,7 | 5.3 | 6 | 6,8 | 7,5 | 8,1 | 8,6 | 8,9 |
| Groei per jaar | 2,18% | 2,15% | 2,16% | 1,47% | 1,21% | 1,03% | 0,80% | 0,62% | 0,35% |
Waar groeit de bevolking het snelst?
|
Grootste steden inclusief voorsteden (in 2009)
|
|
|
De dichtsbevolkte landen
Kijk ook eens naar: Heel interessante PDF over de toekomst van de aarde De bevolkingsexplosie draagt bij aan de opwarming van de aarde De aarde warmt ook op door de bevolkingsgroei met name in landen als Zuid Azië, Afrika en sommige Arabische landen. Aldus Prof. Khalid Rashid, een wiskundige uit Pakistan. "In de basis is de groei van de mensheid het grootste probleem. Als de wereld bijvoorbeeld rond de 100 miljoen mensen zou bevatten, zou de populatie duurzaam kunnen leven. Het effect op de planeet zou dan klein zijn," zegt Prof. Rashid. "We gaan in de richting van een mega ramp. We zullen een keer wakker worden en merken dat alles wat we gisteren hadden (voedsel, water, elektriciteit) verdwenen zijn." De realiteit laat zien dat zelfs als de vrouwen minder kinderen willen of anticonceptie toepassen ze in een vijandige niet meewerkende sociale structuren belanden. Khan vraagt de leiders van Pakistan dit probleem aan te pakken. Stedelijke emissies bedreigen al behoorlijk de volkgezondheid. Helaas zijn de meeste groene lobbyisten meer begaan met de effecten op de biodiversiteit dan die op de bevolkingsgroei. |
|
| Dr Kashif M. Sheikh, een specialist op het gebied van biodiversiteit, concludeert: "Exponentiële menselijke groei is de grootste uitdaging voor het behouden en beschermen van de biodiversiteit in al zijn levensvormen." Er zijn klimaatonderzoekers als Dr Shaheen Rafi Khan, van het SDPI (the Sustainable Development Policy Institute, die zeggen dat niet het aantal mensen er zoveel toe doet maar meer hoe we onze hulpbronnen gebruiken en hoe we leven. "Omdat," volgens Dr Khan, "de focus blijft op emissies in het Noorden en aanpassing aan de klimaatverandering in het Zuiden. Het Zuiden is het slachtoffer van de opwarming van de aarde en niet het probleem." Maar als mensen proberen te overleven in arme landen is milieuschade duidelijk aanwezig. Duurzame aspecten worden niet in acht genomen vanwege de onmiddellijke en dringende behoeften. De toename in het gebruik van hout en brandstof, overdadig gebruik van land en water in de vorm van overbegrazing, over-bevissing, de uitputting van drinkwater en de verwoestijning- zijn algemeen in arme landen. Maar hij zegt er wel bij: "De groei van de bevolking zal best een invloed hebben op het klimaat en het land dat er behoorlijk toe bijdraagt is India, met zijn grote en groeiende populatie en booming economische groei en snelle industrialisatie." Men denkt dat in 2050 de overbevolking stopt en komt er een einde aan de babyboom. Wetenschappers hebben het berekend: over veertig jaar groeit het aantal mensen op de planeet aarde niet meer. Dan zitten we op negen miljard zielen en daar blijven we op. De ontwikkeling is nu al in gang gezet, want in Europa krimpt de bevolking al. Dat gaat ook in die landen gebeuren waar de bevolkingsgroei nu nog explodeert. P+ inventariseert de gevolgen van het stoppen van de babyboom. We gaan nog door tot de 9 miljard mensen, en daarbij blijft het. |
|
1. Hoe groot is de wereldbevolking op dit moment ? |
Weetjes:
In 2050 hebben we 70 % meer voedsel nodig.
Meer dan 4 miljard leven in gebieden met tekort aan water www.waterfootprint.org
De hoeveelheid land per persoon halveert in 2050 in ontwikkelingslanden.
In 2050 gebruik we wereldwijd 71 % meer grondstoffen
In 2040 zal de vraag naar energie met 30 % zijn toegenomen.
3,2 miljard nu zijn middenklasse en dat worden er in 2030 5 miljard
De natuur betaalt de prijs.
Sinds 1970 lopen er nog maar de helft wilde dieren rond terwijl de bevolking aan mensen verdubbelde.
Er sterven 100 keer meer dieren uit dan als er geen mensen waren geweest.
Het klimaar verandert 170 keer sneller dan zonder mensen. Gaffney & Steffen 2017
Wat minder babies krijgen vormt een groot verschil
Met een half kind minder per familie scheelt het 1 miljard minder mensen in 2050 en 4 miljard minder in 2100.
Thailand is goed bezig in het verminderen van de populatiegroei door creatieve ethische programma's.
Minder kinderen in de ontwikkelde wereld hebben meer effect dan minder kinderen in de arme landen. Die verbruiken namelijk veel minder.
Kiezen voor een kleiner gezin is de beste manier iets te doen aan de CO2 uitstoot. 1 kind minder scheelt 20 % meer dan energiebesparing en milieuvriendelijk leven.
Kleinere gezinnen helpen landen om uit de armoede te komen.
Mensen moeten in staat zijn de grootte van hun familie te plannen. Ongeveer 200 miljoen vrouwen kunnen niet aan anticonceptiemiddelen komen. Minder kinderen betekent ook minder vraag voor andere diensten als gezondheid, onderwijs, sanitair. $1 hulp van overzee voor familieplanning kan $120 van andere hulp schelen.
Kleinere gezinnen bespaart levens.
Als vrouwen vrijheid hebben, aan onderwijs en de economie deelnemen krijgen ze minder kinderen. Afrikaanse vrouwen zonder dit krijgen gemiddeld 5,4 kinderen. Vrouwen die school afgemaakt hebben 2,7 en die hoger onderwijs genoten hebben 2,2.
Geboortebeperking
Honderdvijftig jaar geleden kreeg een Nederlandse vrouw ongeveer vijf kinderen, terwijl ze in 2015 gemiddeld nog maar 1,7 kind baarde. Waardoor is dit zo gedaald?
Nederland
Zoals je ziet is zowel het geboorte- als het sterftecijfer de afgelopen 200 jaar flink afgenomen. In de 19de eeuw stierven veel kinderen al voor ze konden lopen. Maar vanaf 1870 nam de kindersterfte in Nederland snel af doordat de Industriële Revolutie economische voorspoed en betere leefomstandigheden bracht. Meer vrouwen gingen borstvoeding geven, de algehele hygiëne nam toe en er was meer vraag naar geschoold personeel – en dus goed onderwijs. Het was simpelweg veel prettiger om een Nederlander te zijn aan het eind van de 19de eeuw, dan aan het begin ervan.
Toen de welvaart steeg en de kindersterfte daalde, begon na enige tijd ook het geboortecijfer te dalen. kinderen stierven minder vaak, waardoor de grootte van gezinnen beter te plannen was. Bovendien werd het nageslacht niet meer gezien als goedkope arbeidskracht of pensioenvoorziening, omdat kinderarbeid verboden werd en de sociale zekerheid verbeterde.
De 20ste eeuw bracht vervolgens vrouwenemancipatie, ontkerkelijking en de introductie van de pil, allemaal factoren die Nederlandse gezinnen flink deden inkrimpen. Waarom is de Nederlandse bevolking in de afgelopen twee eeuwen dan toch verachtvoudigd? Dat komt doordat de geboorte- en sterftecijfers een tijd lang behoorlijk uit elkaar liepen, terwijl mensen hun kindertal langzaamaan aanpasten aan het verbeterde toekomstperspectief. En in die overgangsperiode groeide de bevolking dus snel.
Overal ter wereld, ongeacht cultuur en religie, is nu zo’n ‘demografische transitie’ – met de bijbehorende bevolkingsgroei – in gang gezet. En dat is belangrijk om te weten als je het geboorteoverschot de komende decennia terug wilt dringen.
‘Wat heeft het voor zin om schooltjes te bouwen als vrouwen in Afrika nog steeds voor hun vijfentwintigste tien kinderen krijgen, van wie er zeven doodgaan?’, zei VVD-Kamerlid Wybren van Haga onlangs in de Telegraaf. Hij wil 10 miljoen euro besteden aan geboortebeperking in Afrika. ‘Eerst geboortebeperking, dan vaccineren, dan honger bestrijden, dan de rest.’ Terwijl de ontwikkeling van vrijwel alle landen ter wereld laat zien dat het precies andersom werkt. Als de welvaart, leefomstandigheden en de gezondheidszorg verbeteren, dalen de sterftecijfers. En daarna volgen vanzelf ook de geboortecijfers. Het rijke Nederland heeft die transitie al helemaal afgerond, veel andere landen zitten er nog midden in.
Dan China, waar de regering van 1979 tot 2015 een strikt eenkindbeleid afdwong. Daardoor zijn er volgens de Chinese overheid 400 miljoen mensen niet geboren. Dat getal wordt door een groep Harvard-wetenschappers als ‘onzin’ bestempeld. Want statistieken laten zien dat al vóór de start van het beruchte beleid het geboortecijfer flink daalde: van zes naar drie kinderen per vrouw in maar elf jaar tijd. Dit kwam door een halvering van de kindersterfte, en omdat de overheid toen ook al gezinsplanning bevorderde, maar dan vrijwillig.
De eenkindpolitiek ging gepaard met een hoop leed. In het begin waren spiraaltjes verplicht voor vrouwen die al kinderen hadden en werden moeders die een ‘verboden’ tweede kind kregen gesteriliseerd. Later werden ouders van gezinnen met meerdere kinderen beboet. En omdat er van oudsher een voorkeur voor zonen bestaat, zit China nu met een ‘mannenoverschot’. Meisjes werden vaak niet geregistreerd, na een geslachtsbepalende echo geaborteerd of ter adoptie afgestaan. In 2015 waren er daardoor 33,6 miljoen meer jongens dan meisjes.
Des te pijnlijker is het dat het geboortecijfer waarschijnlijk ook zonder de nare geboortebeperking (iets langzamer) tot het huidige niveau gedaald zou zijn. Omdat betere toekomstverwachtingen immers vanzelf leiden tot kleinere gezinnen. Dit zie je in de cijfers van andere Aziatische landen waar géén geboortebeperking werd ingevoerd. China past prachtig in een rijtje landen waar vanaf de jaren ‘70 de sterfte- en geboortecijfers daalden terwijl de sociaaleconomische omstandigheden verbeterden – net als in Nederland in de 19de eeuw.
Dwang is dus niet nodig, maar overheidsbemoeienis kan wel helpen. Dat zie je in Iran. Eind jaren ’80 begon de overheid een campagne om de geboortecijfers omlaag te krijgen, van gemiddeld zes naar drie kinderen in slechts tien jaar tijd. Condooms, de pil en coïtus interruptus – voor het bidden de moskee uit – werden door de overheid gestimuleerd. Op scholen werd seksuele voorlichting gegeven en vanaf het vierde kind werd vrouwen hun zwangerschapsverlof ontnomen. Maar ook dit succes moet je relativeren, want ook in Iran steeg de welvaart, en daalden de geboorte- en sterftecijfers al.
Dan is er nog Afrika, vaak gevreesd op de sociale media. Het aantal mensen op dit continent zal naar verwachting de komende dertig jaar bijna verdubbelen, tot 2,2 miljard mensen. Terwijl de vruchtbare landbouwgrond alleen maar schaarser wordt. Maar ook in Afrika is de daling van sterfte- en geboortecijfers al ingezet, zelfs in de landen die het verst in ontwikkeling achterlopen. Ethiopië is bijvoorbeeld nog steeds arm, maar heeft wel een van de snelst groeiende economieën ter wereld. Het geboortecijfer is er flink geslonken de afgelopen twintig jaar.
Als je dan toch wilt inzetten op een minder snel groeiende bevolking, lijkt het stimuleren van sociaaleconomische vooruitgang dus de meest kansrijke weg. Als we het leven van de 1,2 miljard Afrikanen die er nu zijn verbeteren, kunnen we de overgang naar lage sterfte- en geboortecijfers en een constante bevolkingsomvang versnellen. Te beginnen met de aanpak van kindersterfte. De geschiedenis, van Nederland tot Indonesië tot Afghanistan, laat immers zien dat het geboortecijfer vanzelf daalt als ouders zien dat hun kinderen overleven. Beweegt een land in de grafiek hieronder naar links door de dalende kindersterfte, dan volgt kort daarop een beweging naar beneden: die van een dalend aantal kinderen per vrouw.
Helaas overlijdt in Sub-Sahara Afrika nog steeds één op de tien kinderen – dat getal is ongeveer driehonderd keer zo hoog als in Nederland. En daar helpen radicale geboortebeperkende ingrepen in het leven van Afrikanen niet tegen. Die zijn niet alleen mensonterend, ze zijn ook niet de oplossing voor het probleem. De beste anticonceptiemiddelen, leert de geschiedenis, zijn goede gezondheidszorg, voedselzekerheid, onderwijs, gelijkheid van mannen en vrouwen en economische voorspoed. Wie zich zorgen maakt over de bevolkingsgroei in Afrika, zou zich vooral daar druk over moeten maken.
Door Mirjam Leunissen, Stan Putman, Sophia Twigt Van www.volkskrant.nl/voedselzaak
We roven de toekomst leeg van de generaties na ons. (Van Reijbrouck).
De mensheid palmt de komende eeuw in met dezelfde medogenloosheid, dezelfde hebzucht en dezelfde kortzichtigheid als in vroeger tijden werelddelen werden toegeeigend. Het is eigenlijk ordinaire roof. Roof van onze eigen kinderen.
Het moet naar burgerraden.