De energietransitie en het MBO
De presentatie van de onderstaande bijeenkomst is te downloaden door op de onderstaande afbeelding te klikken.
Veel uitleg over de ppt is te vinden op deze pagina.
Hoe kunnen MBO-instellingen bijdragen?
Wat is er al ?
Wat is er nodig?
Wat er nodig is staat hier onder.
De situatie
Er bestaat een tekort van 20.000 vakmensen per jaar.
Jaarlijks stoppen er 18.000 medewerkers, onder meer als gevolg van de vergrijzing. En er komt alleen maar werk bij.
De instroom vanuit beroepsopleidingen is jaarlijks 6000 en er zijn elk jaar zo'n 19.000 zij-instromers.
Die 25.000 nieuwe werknemers zijn niet voldoende.
In 2022 was het tekort in Nederland
6.800 opleidingsniveau 1
50.000 opleidingsniveau 2
11.900 opleidingsniveau 3
12.900 opleidingsniveau 4
||
Het bovenstaande plaatje geeft aan dat we van de kleine toren nu moeten naar de grote in 2030.
Dit vanwege de doelen die gesteld worden door de overheid en de EU en waar we met z'n allen aan werken.
In 2030 55 % reductie CO2 tov 1990. In 2050 klimaatneutraal.
Daarvoor moet het nodige gebeuren op het gebied van de arbeidsmarkt (het tekort aan werknemers)
innovaties (AI, soft skills, technologische) onderwijs, samenwerken en het imago / inclusie (meer meisjes/vouwen in de techniek en meer divers.
In 2030 zullen we dan goed op weg zijn op het gebied van energie en materialen, circulariteit, klimaatadaptatie en digitalisering.
We moeten richting een andere industrie (minder fossiel gericht); de infrastructuur is leidend b.v. voor de plaatsing van windmolens;
De transitie naar (groene) elektriciteit loopt voorop t.o.v. waterstof en warmtenetten; 20 % van de energie moet lokaal worden opgewekt;
Met aandacht voor elkaar en leidend tot een stillere, schone, sociale en groenere samenleving.
De overheid heeft de opdracht gegeven om in iedere kwalificatie van het MBO duurzaamheid te schrijven en liefst in de vorm van heeft (brede) aandacht voor energie, klimaatadaptatie en de kringloopeconomie.
In de werkagenda voor het MBO tot 2027 staat dat MBO-ers een grote taak hebben in de realisatie van de doelen op het gebied van klimaat, energie en wonen.
Hoe lossen we tekorten op aan
- studenten,
- zij-instromers
- doorstroomstudenten
- vakbekwame mensen
Via
Het vergroten van de instroom uit het primair onderwijs en het VMBO
De ontwikkeling van techniek HAVO's
Mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
Mensen uit het buitenland.
Mensen die vinden dat de energietransitie impact en betekenisvol is.
Mensen die inzien dat techniek en bouw mooi is (zet het in de etalage).
Meer vrouwen in de bouw b.v. door bouwbanen voor mensen met gezinnen met kinderen.
Bouwbanen zonder autoritaire traditionele leidinggevenden.
Beter betaalde bouwbanen. Alle stages betaald?
Geef techniekstudenten bijvoorbeeld extra studiefinanciering of geef een extra beloning bij het behalen van een diploma.
Zorg voor aandacht voor techniek op basisscholen en laat MBO studenten daarover meedenken. (zie onderaan)
Nodig moeders uit te komen kijken bij het techniekonderwijs van hun kinderen. (zie onderaan)
via toolbox how to llo
via bouwsteen leercultuur LLO katalysator
via meeloopstages
via influencers
via basisscholen en techniek (lego)
via moederpractica
Via nieuwe techniekcentra
In feite kunnen onderwijsinstellingen functioneren als living labs die technieken, technologieën, ontwerpbenaderingen en bestuurssystemen ontwikkelen en testen om de energietransitie tot een succes te maken.
Het bedrijfsleven stelt 1.000 extra (hybride) docenten beschikbaar voor alle onderwijsniveaus vanaf 2023.
Bedrijven organiseren gastlessen, bedrijfsbezoeken, techniekcoaches, hybride docenten en praktijkopdrachten.
Ook dragen zij bij aan loopbaanoriëntatie door middel van bijdragen aan serious gaming, praktijkchallenges en virtual reality.
Via het aanvalsplan techniek probeert de sector aan voldoende medewerkers te komen. Zie link onder de onderstaande afbeelding.
Ook bestaat er een document connect 2030 waarin wordt aangeven hoe men actie wil ondernemen om aan genoeg medewerkers te komen.
Nadenken over techniek op de basisschool.
IN 2024 is 350 miljoen ter beschikking gekomen om tecnhiek te stimuleren bij kinderen en jongeren.
Project techkwadraat Het geld komt er om te gaan samenwerken met wat er al is. Dat kan je zien op de onderstaande kaart.
.
Techniekonderwijs op de basisschool website en platform talent voor technologie werken aan het interessant maken van techniek op de basisschool.
Moederprakticum
Door het sluiten van een kolencentrale in de V.S. verloren veel mensen hun baan maar ze konden zich grootschalig laten omscholen voor het runnen van windmolenparken e.d. Zo konden velen hun baan behouden.
Accepteer tekorten en ga anders werken.
Pps’en richten zich dus niet alleen op de initiële in-,door- en uitstroom omdat we het daarmee in het licht van alle tekorten niet gaan redden. Daarom is er naast aandacht voor ‘kiezen’ (vergroten instroom) juist ook veel aandacht voor anders leren, werken en innoveren. Met de bedoeling om de arbeidsproductiviteit van mensen te vergroten en slimmere werkprocessen te ontwikkelen om zo met minder mensen meer te bereiken.
robotisering,
industrialisering,
digitalisering,
modulair werken,
repareren op afstand.
losmaakbaar werken
flexibel(e werktijden)
Met het Toetsinginstrument transitiepaden klimaatsector van Centerdata.
Het instrument kent van alle beroep kennis , vaardigheden en competenties. Bij de transitie van het ene beroep naar het ander is dan meteen duidelijk waar de hyaten liggen en hoeveel er moet worden om en bijgeschoold.
Er bestaat een idee over het ontwikkelen van skills paspoorten zodat je kan aantonen welke skills je bezit.
Daarnaast wil men beter gaan samenwerken in de keten, beter communiceren en financiele middelen gaan inzetten.
Je hebt regionale vakmansschapscentra, tecnieklocaties en transitiehuizen die de handen ineen moeten slaan.
Ook valt te denken aan medewerkers in de olie- en gasindustrie die de overstap kunnen en willen maken.
Veel bedrijven zijn zo gesloten dat het voor studenten en zijinstromers moeilijk is er een voorstelling van te maken.
Een site die daarbij kan werken is https://www.jijgaathetmaken.nl/
Als je niet weet welke skills je hebt of welke nodig zijn en welke vacatures zich voordoen zie de onderstaande aanklikbare sites.
Als je niet weet wat een beroep voorstelt, wat er leuk aan is, wat niet, hoe een gemiddelde dag eruit ziet etc
dan bestaan er menukaarten voor die te vinden zijn op de site van building changes
Het UWV werkt samen met bedrijven en crossover kan je helpen bij het werven van technisch personeel.
CrossOver is een sociale onderneming met een duidelijke missie: 'zorgen dat er voldoende technische vakmensen zijn om Nederland leefbaar te houden'.
Een toolkit voor zijinstromers is hier te vinden.
Als je wil weten hoe je door kan groeien in banen m.b.t. de energietransitie dan kan je die hier vinden.
deze organisatie is er ook mee bezig. Ze hebben er een grote aanvraag voor gedaan bij de LLO-katalysator.
Het aantal vacatures in technische sectoren dat cruciaal is voor de energietransitie wordt geschat tussen de 55.000 en 105.000. Daarom richten bedrijven zich ook steeds meer op volwassenen naast jongeren als potentiële medewerkers. Hierdoor wordt zij-instroom steeds belangrijker.
Helaas worden bestaande zij-instroomprojecten in hun effectiviteit beperkt doordat de samenwerking tussen technische sectoren, onderwijsinstellingen en overheden nog niet optimaal verloopt. Veel van de knelpunten hebben te maken hebben met de wijze waarop branches en onderwijs zij-instroomprojecten organiseren. Zo kan onder andere de financiering van een zij-instroomproject stoppen als er cao-onderhandelingen zijn en zijn er nog te weinig mogelijkheden voor flexibel aanbod van opleidingen. Voorbeelden van flexibiliteit zijn individueel starten, op ieder moment starten en modulair aanbod. Daarom brengen wij in kaart welke opleidingen er al zijn en organiseren met relevante partners het missende aanbod.
Wat kan worden verbeterd in het aanbod staat hier.
Op mensen maken de transitie kunnen issues worden aangedragen.
Meer technici Ketensamenwerking Technische innovatie Leerpunten
In de onderstaande leerpunten en oplossingenlijst staan zaken als:
Het ontbreekt aan opleidingen voor warmtemonteurs.
Dan blijkt de animo te klein is etc.
Montagehandelingen kosten teveel tijd.
Zet glasvezelmonteurs in bij de aanleg van elektriciteitsnetten.
De logistiek rondom de installatie van warmtepompen duur te lang etc.
De LLO katalysator en katapult
De LLO katalysator (LLO=leven lang ontwikkelen) heeft in 2023 123 miljoen ter beschikking gesteld in 15 High Impact PPS-en. Die gaan 31.000 MKB-ers bedienen tot 2027 met de inzet van 152.000 studenten en 16.000 docenten. Laat lerenden en werkenden samenwerken aan innovaties.
Katapult Katapult is een netwerk van meer dan 550 samenwerkingsverbanden tussen onderwijs en bedrijfsleven en groeit continu. Doelstelling is om de samenwerking tussen onderwijs, bedrijfsleven en maatschappij te verbeteren. 
Leercultuur en imago
Onderwijsinstellingen hebben moeite met het interesseren van meer studenten voor de techniek.
Ook ligt er een uitdaging in het stimuleren van een Leven Lang Ontwikkelen.
Daarnaast is er nog te weinig waardering en een minder goed imago voor vmbo/mbo en is het een uitdaging om BBL in de spotlight te zetten.
De nieuwe generatie heeft een andere werkmentaliteit heeft, namelijk dat ze minder willen werken en minder lang bij dezelfde werkgever blijven.
Kunnen we niet vraaggestuurd opleiden. Dat vanuit de sector een vraag komt en dat het onderwijs daar mensen voor op gaat leiden.
Meer hybride docenten die bij een bedrijf werken, maar tegelijkertijd ook lesgeven.
Is ons onderwijssysteem geschikt genoeg?
Is ons onderwijssysteem wel goed ingericht voor scholieren die meer praktische vaardigheden hebben dan cognitieve.
Is ons onderwijssysteem geschikt genoeg om veel scholieren op te kunnen leiden in de energietransitie.
Zijn docenten en scholen te bang voor de inspectie?
Zit wet- en regelgeving in de weg?
Hoe betrekken we de samenleving en het bedrijfsleven.
Hoe zorgen we ervoor dat kennis snel doorvloeit naar het onderwijs?
Ondersteuning in de onderwijsstructuur.
Visie en beleid
Uitdagingen op dit gebied liggen in de integratie van duurzaamheid en duurzame transities in beleid en de vertaling daarvan naar praktische uitvoering; ander leiderschap, waarbij de directie docenten moet steunen in hun veranderende rol; ook de synchronisatie van activiteiten, ontwikkelingen, prioriteiten en faciliteiten.
Staat het CvB achter onderwijs in de energietransitie en het opleiden van vaklieden op dat gebied
Techniekonderwijs is duur. Wordt het genoeg en eerlijk gefinancierd?
Kan en mag er geschoold worden?
Bij projecten komt extra geld binnen voor formatie maar de praktijk laat zien dat docenten dan vaak alleen maar meer taken op hun bord krijgen.
Er komt lang niet altijd formatie bij!
Dit geldt ook voor het bedrijfsleven.
Vaak is de wil er wel maar ontbreekt de tijd en zijn bijeenkomst moeilijk te plannen of de opkomst is gering.
Wat te doen?
Landelijk wordt er gekeken naar het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Op regionaal niveau zijn de onderwijsinstellingen en bedrijven aan zet.
Welke mensen met welke taken moeten hierbij betrokken zijn? Bijvoorbeeld: bestuurders, beleidsmedewerkers, programmamanagers, docenten?
Er zou bestuurlijk commitment moeten komen (waarop en hoe en hoe krijgen we het op de agenda?).
Een heldere visie zou vertaald moeten worden naar integraal beleid en stel dit op met met mensen die betrokken zijn en praktijkkennis hebben. Geef studenten ook inbreng.,Zij kunnen waardevolle input geven en voelen zich daarna ook verbonden.
Het beleid moet verbonden zijn met regionale uitdagingen, maatschappelijke ontwikkelingen en MVO. Hiervoor is het van belang dat het regionaal bedrijfsleven en de overheid betrokken wordt. Zorg voor de verbinding van top down visie en bottom up initiatieven.
Verbindt het met de kwaliteitsagenda en maak het beleid levendig, SMART en concreet. Zorg voor een goede 0-meting.
Het beleidsplan van een ROC zou moet aanzetten tot beweging naar stip op de horizon. Maak de stip op de horizon concreet. Voorstel zie roadmap 2030.
Zorg voor een haalbare en pratische uitwerking. Zorg dat er personeel voor is.
Stel er middelen voor beschikbaar. (geld en fte’s).
Leiderschap en het management
Geef ruimte en vertrouwen in dienend leiderschap. Het onderwijs moet centraal staan. Zorg ervoor dat mensen een speelveld hebben en eigenaarschap. Wie moet waar speelveld krijgen en eigenaarschap nemen?
Geef koplopers extra ruimte en tijd. Kijk daarbij ook welke talenten mensen hebben en zet deze in.
Docenten
Krijgen docenten genoeg tijd en geld om zich te scholen?
De mindset richting duurzaamheid moet vaak nog geactiveerd moet worden. Hoe gaan we dat doen?
Niet alle docenten verankeren duurzaamheid of duurzame thema’s in hun lessen.
Daarnaast hebben ze te maken met een veranderende rol, waarbij het belangrijk is kennis en ontwikkelingen vanuit het vakgebied naar binnen te halen en een meer coachende houding aan te nemen t.o.v. de student.
Definiëring nieuwe rol en wat betekent dit voor professionalisering docenten?
Er bestaat veel online lesmateriaal op dit gebied.
Online lesmodules in de bouw en installatietechniek
Deze zijn te zien in de leeromgeving van Ozone.
Schrijf je daar in en bekijk de modules. Ze geven een kleinstukje tekst en dan krijg je er een vraag over. Er staan filmpjes op en aan het einde krijg je een toets. Er staan bijvoorbeeld vier modules op over warmtepompen. Zet zo'n module aan en bekijk hem klassicaal en probeer de vragen te beantwoorden. 
Er staan zo ook zes modules over ventilatie, zes over verwarming, zeven over waterstof en vier over circulair bouwen op.
Heel interessant om de je de theorie eigen te maken. Daarna moet de praktijk uiteraard nog volgen.
Er bestaan wel twintig keuzedelen in relatie tot de energietransitie
Welke vaardigheden hebben docenten nodig en hebben ze ook inhoudelijke bijscholing in het vakgebied nodig? Hebben docenten ook ondersteuning nodig in het ontwikkelen?
Faciliteer bijscholing van docenten in duurzaamheid. Zorg voor ontwikkeltijd voor docenten (leergroep) zodat zij hun lessen toekomstgericht kunnen maken en de samenwerking met de regio kunnen opzoeken. Deel handig lesmateriaal met docenten en zorg voor relevante bijscholing en masterclasses.
Ook is er behoefte aan een centrale (online) plek om van elkaar te leren. Binnen de school/landelijk/regionaal?
Geef docenten ook meer ruimte om samen op te trekken met koplopers in het vakgebied.
Faciliteer onderlinge kennisdeling, bijvoorbeeld met een schrijfgroep die onderwijs maakt en daar duurzaamheid in meeneemt.
Help docenten om een adaptieve houding aan te nemen.
Stimuleer een onderzoekende houding bij docenten.
Er is meer FTE, geld en kennis nodig.
In de kwalificatiedossiers staat al (op niveau 4)
heeft brede kennis van duurzame energie
heeft brede kennis van de energietransitie ,
heeft brede kennis van circulaire economie , in relatie tot het eigen vakgebied|
heeft brede kennis van klimaatadaptatie, in relatie tot het eigen vakgebied
heeft brede kennis van nieuwe ontwikkelingen , bijvoorbeeld van duurzame installaties en domotica
heeft kennis van People, Planet , Prosperity , de vier duurzaamheidsprincipes
Ook is er aandacht nodig voor de Inner Development Goals en is maatwerk nodig.
Identificeer duurzame aspecten voor alle opleidingen en koppel dit aan de Sustainable Development Goals.
Zorg ervoor dat duurzaamheid integraal in opleidingen wordt ingebed en niet als een apart vak of project.
Je kunt het wel versterken in aandacht door keuzedelen en projecten daarnaast te organiseren.
Zorg ook voor input vanuit duurzaamheidsexperts uit het vakgebied.
Onderwijs over duurzaamheid kan ook ontwikkeld worden samen met studenten (op school en in de BPV). Zorg voor een duidelijke minimale hoeveelheid kennis over duurzaamheid die studenten bijgebracht moet worden.
Als duurzaamheid in de kwalificatiedossiers opgenomen is moet het ook geëxamineerd worden.
KD = verplichting maakt mogelijk; labeling en integratie = visie maakt mogelijk.
Technologische innovaties weten hun weg redelijk te vinden naar het curriculum, maar de sociale innovatie, met name de soft-skills-ontwikkeling, alsmede de specifieke soft skills die nodig zijn in transities behoeven nog veel meer aandacht en integratie in de skill-ontwikkelprogramma’s. Ook de integratie van AI dient de komende tijd een plek te krijgen in de roadmap.
Er bestaan wel twintig keuzedelen in relatie tot de energietransitie. Zie hier
Communicatie
Hoe nemen we iedereen mee in deze duurzame transities: bestuurders, docenten, leerlingen en de omgeving.
Wie is iedereen en wat willen we dat zij gaan doen?
Communiceer het beleid zodat iedereen het kent en zorg dat het vindbaar is.
Zorg voor bezielende communicatie naar docenten: deel inspiratie binnen de school en zorg voor een intern katalysator-effect.
Maak bijvoorbeeld een roadmap voor de eigen school, deel deze en vraag mensen wat hun bijdrage daaraan is.
Deel good practices. Met handreikingen om hier ook mee aan de slag te gaan.
Vier de Dag van de Duurzaamheid en SDG action day.
In de regio's
en is er behoefte aan samenwerking binnen de regio’s. Wie moet de samenwerking aangaan en hoe geven we dit vorm?
Vanuit de regio’s moeten concrete voorbeelden, open leermaterialen, regionale kennis en successen landelijk worden gedeeld. Waar?
Zorg ervoor dat er duurzame, behapbare en concrete doelen in het beleidsplan zijn opgenomen en benoem een duurzaamheidscoördinator.
Richt een green office op. Hoe kan een green office helpen?
Duurzaamheid is geen project maar een proces met langdurige programma’s.
Het uitdragen van duurzaamheid is blijvend wanneer er een duidelijke gedeelde visie is. Hoe steunt dit docenten in hun veranderende rol?
Financiering
De financiering is sterk afhankelijk van leerlingenaantallen, daardoor kan er daarna pas gekeken worden naar budgetten en personeel.
Dit staat in de weg voor innovatie en ontwikkeling.
Hoe gaan we om met deze uitdaging als het systeem onveranderd blijft:
Hoe zorgen we voor ruimte voor innovatie en ontwikkeling?
Is dit te veranderen of systemisch anders te doen?
Als er financiering is dan zorgt dat vaak iet voor extra formatie.
Aantrekkelijk werkveld.
Via de campagne "Je kunt zoveel meer in de techniek" probeert men meer technici te verkrijgen.
'Je hebt een werkgarantie voor het leven' De belangstelling neemt toe.
Van de 25.000 nieuwe werknemers is driekwart zij-instromer, de rest komt van het beroepsonderwijs, hbo of universiteit.
We zien dat er meer waardering voor het modern vakmanschap komt.
Mensen willen maatschappelijk nuttig werk doen, willen een bijdrage leveren aan de verduurzaming van Nederland en de energietransitie.
Is men tevreden in de techniek?
Mensen die in de techniek werken, geven hun werk een dikke 8. Ze zijn heel tevreden over hun baan. Ze vinden het werk afwisselend en waarderen het dat ze blijven leren. De sector is ook heel divers. 85 procent is tevreden over het salaris, 15 procent is ontevreden. Ze hebben een goede cao.
Meer ruimte geven voor werken in deeltijd is nodig.
Vrouwen/ meisjes in de techniek
De toegang tot de arbeidsmarkt voor vrouwen, jongeren en mensen met niet-Nederlandse achtergrond verloopt moeizaam. Maar vrouwen zijn nog positiever over werken in de techniek dan mannen. Zo'n 12 procent van het personeel is vrouw. Dat percentage moet omhoog. Dan hebben we ook een deel van het tekort aan vakmensen opgelost. In 2020 zaten er 15.406 vrouwen in de techniek, in 2024 17.169. Het aandeel stijgt dus. Een toolkit is hier te vinden.
Directeur Sahar Yadegari van VHTO, een expertisecentrum op het gebied van genderdiversiteit in bèta, techniek en ict, vindt dat de toename van vrouwen in de technieksector veel te langzaam gaat. Het zou minimaal 30 % moeten worden. Pas dan krijgen vrouwen het makkelijker in de bedrijfscultuur.
65 % gaat uiteindelijk toch weer iets anders doen. Mannen beoordelen hun werk gemiddeld met een 8,1 en vrouwen met een 8,3. Vrouwen vinden het werk uitdagend en geven aan dat ze nooit uitgeleerd zijn. 
Landelijk expertisebureau meisjes/vrouwen en techniek.VHTO
De website 75inQ (SDG 7 energie en 5 gender) geeft info. Netwerk voor ervaren vrouwelijke professionals, vandaag en over 20 jaar aan de knoppen van de energietransitie.
Een rapport over meer vrouwen aan de slag in de energietransitie is hier te downloaden
Divers werven is ook nodig. Hoe dat te doen is hier te downloaden.
In 2023 is men in Rotterdam en bij het Koning Willem I College te 's-Hertogenbosch in samenwerking met Essent/M Power Career gestart met een innovatief maatwerk opleidingsprogramma voor installatiemonteurs, zodat die bewust, vakkundig en veilig te werk kunnen gaan.
Het op maat gemaakte programma brengt de nieuwste ontwikkelingen en trends in de branche en techniek rechtstreeks naar de deelnemers toe..
Door een combinatie van praktijkbegeleiders van servicepartners en ervaren docenten garanderen ze een uitdagende en boeiende leeromgeving.
Een opleidingsprogramma om vaardigheden te ontwikkelen waar de toekomst om vraagt. Van het installeren van geavanceerde systemen tot het bieden van uitstekende service.
Doelen:
1. Vergroting van Instroom:
2. Het verhogen van kwaliteit en het versnellen van de inzetbaarheid op de werkvloer
3. Het creeren van een snellere weg naar erkende diplomering
4. Het voortdurend inspelen op en integreren met nieuwe ontwikkelingen en trends in de branche en techniek
Er bestaan goede voorbeelden in Nederland op dit gebied.
Er bestaan practoraten op dit gebied. Zij hebben ook een webite.
Guido van Eijk de practor energietransitie van het Summacollege te Eindhoven doet onderzoek naar
- technologische ontwikkelingen die de energietransitie versterken en versnellen;
- welke opleidingstrajecten in de regio nodig zijn voor de energietransitie;
- hoe we het kritisch duurzaam bewustzijn en gedrag bij onze studenten kunnen stimuleren en versterken.
Avans heeft bijscholingen voor MBO docententen.
https://www.mensenmakendetransitie.nl/
Roadmap
In 2030 kunnen we breed opleiden en hebben we de faciliteiten en docenten.
Is dat overal bekend en gecommuniceerd.
Kennen we de behoefte aan bij/na/omscholing.
Zijn docenten bij of nageschoold.
Vloeit nieuwe kennis snel door naar het onderwijs.
Weten we hoe we 5 % meer instroom realiseren.
Werken we optimaal samen ook met het bedrijfsleven.
Staan het CvB en directies achter de initiatieven.
Geeft de inspectie de ruimte.
Zijn de opleidingstrajecten flexibel, deels online en geven maatwerk.
Is versnippering tegengegaan.
In Europa worden er Centres of Expertise of Centres of Excellence opgezet.
Europese websites
Er bestaan veel websites op dit gebied.
Teachers for climate; Education for climate; Green energy transition actions; Bridging Innovation and learning Bridging Innovation and learning 
Europese projecten
Er bestaan heel veel EU projecten op dit gebied.
Er bestaan goede voorbeelden in Europa op dit gebied
Green competences
De EU maakt documenten over Green competences.
Op de onderstaande website staan allerhande trainingen.
Wereldwijd maakt Unesco documenten of UneVoc en houden ze bijeenkomsten.
We moeten wel checken of alle bovenstaande samenwerkingsverbanden en initiatieven werken.
We zullen moeten analyseren
- Aantal plaatsingen
- Tussentijdse uitstroom
- Redenen van uitstroom
- Doorstroomresultaten
- Beoordeling van de interne begeleiding door job coaches e.d.
- Kwaliteit van de projectorganisatie van de zij-instroom programma’s
Afhankelijk van de uitkomsten zullen we nieuwe initiatieven moeten ontplooien zodat we continu kunnen verbeteren.
Het bovenstaande kwam mede tot stand door een bijeenkomst op 20 september bij het Koning Willem I College te 's-Hertogenbosch.
Wat de chemische industrie zou moeten doen staat hier.
Wat Tata steel, de ijzer- en aluminium-industrie zou moeten doen staat hier.
Wat de kunstmestindustie zou moeten doen staat hier.
Wat de raffinaderijen zouden moeten doen staat hier.
Wat er moet veranderen aan het elektriciteitsnetwerk staat hier.