Groene daken en groene gebouwen

 Voordelen

1. Verlenging levensduur dak

Een groendak kan de levensduur van waterdichte lagen van een dak wel met 20 jaar verlengen. De begroeide laag doet dit door:
- UV straling tegen te houden
- temperatuursverschillen te dempen
- hagelstenen tegen te houden.

2. Bescherming tegen opwaaien
Een groendak biedt door zijn gewicht extra bescherming tegen optillen van het dak door de wind tijdens storm.

3. Isoleert het gebouw tegen kou en warmte
Groene daken isoleren een gebouw tegen kou en warmte, en dempen temperatuursverschillen. Dit verlaagt de stookkosten in de winter niet veel, maar wel de kosten voor airconditioning in de zomer. Ook vermindert de groene aankleding van een gebouw de "wind chill factor", doordat het de wind langs het gebouw remt.

4. Dempt lawaai
Geluidsgolven doven deels uit tussen de planten en in de substraatlaag. Dit is merkbaar in het gebouw en achter het gebouw.

5. Zonnepanelen worden efficiter
Een groendak vergroot de efficitie van zonnepanelen (fotovoltache cellen) op het dak, doordat de optimale werktemperatuur van de panelen minder vaak overschreden wordt. In Nederland zal dit effect niet groot zijn, omdat het niet elke zomer heet is.

6. Lagere brandverzekering 25-30% lager

7. Goed voor de biodiversiteit

8. Absorbeert water bij hevige regenval

9. Trekt bestuivers aan

10. Goed tegen hittestress in steden.

11. Bindt stof

12. Consumeert CO2

13. Het is mooi om te zien.

Voordelen voor de stad zie hier.

Je kan in het dak kleppen aangebrengen waardoor het water kan worden afgevoerd. Dat kan automatisch met een sensor. Die is aangesloten op een Buienradar. Als er een forse bui op komst is, wordt water op voorhand via de kleppen automatisch afgevoerd zodat er voldoende ruimte ontstaat voor nieuw regenwater.

Nadelen

1. Kosten
De aanleg van een groendak is niet goedkoop, en sommige typen vergen ook een aanzienlijke hoeveelheid onderhoud. Voor het oplossen van sommige problemen afzonderlijk, zoals isolatie of geluidswering, zijn goedkopere technische alternatieven beschikbaar.

2. Lekkage
Wortels zouden de waterdichte laag van het dak kunnen beschadigen maar dit is technisch en door goed onderhoud te voorkomen.

3. Risico op fouten
De kostenberekening van een groendak is gebaseerd op de situatie waarbij alles in n keer goed gaat. Maar er kunnen fouten gemaakt worden in ontwerp, aanleg en onderhoud, wat kostenverhogend werkt, doordat er werk overgedaan moet worden. Maar ook ernstigere gevolgen als een instorting of val van het dak zijn denkbaar. Kwaliteitsgaranties zijn daarom belangrijk.

In 2050 wil Rotterdam 50 ha groen daken hebben. zie Greenroofs. Het weegt 50 kg per m2 meer
Het stadskantoor van Tilburg heeft een groen dak. Er loopt een interreg Klimaatgroen met Leuven Zij zijn bezig een hittekaart van de stad te maken met oplossingen via groen.
Gevelfruit / gevelbekleding. . Een (stads)bos zuivert niet zoveel omdat de wind en de lucht er over heen gaat. Het moet er doorheen kunnen wil het effect hebben.

Afhankelijk van de dikte van de laag kun je het volgende onderscheid maken. Extensief: dikte 2 – 15 cm Deze laag is niet zo zwaar (30 – 130 kg p/m2) en is meestal begroeit met mos en/of sedum (een mix van vetplanten). Een dergelijk dak is meestal niet toegankelijk en behoeft weinig onderhoud. Een sedumdak kun je aanleggen tot een schuinte van 45o, blijft het hele jaar groen en toont bij een goede sortering veel kleurvariatie maar is qua plantengroei overal ongeveer even hoog.

Verschillende soorten

Afhankelijk van de dikte van de laag kun je het volgende onderscheid maken.

Extensief: dikte 2 – 15 cm 

Deze laag is niet zo zwaar (30 – 130 kg p/m2) en is meestal begroeit met mos en/of sedum (een mix van vetplanten). Een dergelijk dak is meestal niet toegankelijk en behoeft weinig onderhoud.

Een sedumdak kun je aanleggen tot een schuinte van 45^o, blijft het hele jaar groen en toont bij een goede sortering veel kleurvariatie maar is qua plantengroei overal ongeveer even hoog.

Intensief: dikte 15 – 80 cm 

Deze zware (250-1000 kg/m2) en dikke onderlaag kan worden beplant met kruiden, gazon, heesters en kleine bomen. Voor het noodzakelijke onderhoud moet een dergelijk dak goed toegankelijk zijn.

Een intensief groendak biedt zeer veel mogelijkheden en is meestal vlak of in terrasvorm aangelegd.

Semi-intensief: dikte 15 – 20 cm 

Deze laag is zwaarder (13 – 300 kg/m2) en kan worden beplant met gras, kruiden, bloembollen en rotsplanten. Afhankelijk van de situatie is een dergelijk dak van (deels) toegankelijk voor het noodzakelijke matige onderhoud in de vorm van wieden en/of maaien.

Een dikkere onderlaag geeft meer mogelijkheden in het kiezen platensoorten waardoor er een meer gevarieerd beeld in kleur en hoogte ontstaat.
Een semi-intensief dak kun je aanleggen tot een schuinte van 25^o

Moestuin in de stad 

In sommige steden wordt op kleine schaal geëxperimenteerd met dak moestuinen.

Kenmerken

Constructieve ondergrond voor een groendak 

Het is belangrijk dat de constructie van het gebouw de massa van het groendak kan dragen. Bij nieuwbouw kan dit direct in de plannen en de berekeningen worden meegenomen maar bij bestaande bouw moet dit eerst goed worden onderzocht.

De aanleg van een dun (extensief) groendak met sedum beplanting zal in de meeste gevallen geen probleem zijn als ook de hellingshoek binnen de marge valt. Maar een dikker groendak en zeker een intensieve met een massa tot wel 1000 kg/m2 zal zonder constructieve versteviging normaal gesproken niet mogelijk zijn. Vooraf is dus altijd een goed constructief onderzoek nodig.

Opbouw

Laag 1: Juiste dakbedekking

Een goede opbouw van een groendak begint altijd met de juiste waterkerende laag. Het gebruik van EPDM heeft hierbij, in verband met de sterkte en de lange levensduur, de voorkeur boven andere materialen zoals bitumen of pvc.

Laag 2: Beschermlaag 

Over de waterkerende laag wordt eerst een beschermlaag (worteldoek) gelegd in de vorm van een worteldoek. Dit om de dakbedekking extra te beschermen tegen het indringen van wortels. 

Laag 3: Drainagelaag met waterbuffer 

Deze laag bestaat uit een dik voorgevormd vlies met een stelsel van ‘watercupjes’ waarin een deel van het regenwater wordt vastgehouden voor droge perioden. 

Laag 4: Filtervlies

Op de drainagelaag komt een filtervlies op de daaropvolgende laag van de onderlaag te scheiden en om te voorkomen dat delen hiervan langzaam wegspoelen.

Laag 5: Substraat

De beplanting wordt aangebracht in een laag substraat. Substraat is een kunstmatige aarde, bestaande uit korrels met poriën die water en/of lucht vast kunnen houden. Het juiste groendak substraat moet zijn aangepast aan de situatie en heeft de juiste balans tussen lucht, vocht, voeding, structuur en bodemleven. Bij extensieve groendaken is een dunne laag met fijne en goed poreuze korrels nodig die het water lang vasthouden. De plantjes worden niet zo hoog en de substraat hoef minder voedzaam te zijn. Een intensief groendak vraagt een dikke laag met grovere, minder poreuze maar meer voedzame korrels. Als de korrels minder poreus zijn zal de massa van het met water verzadigde dak minder groot zijn en voor de planten is het beter dat de grovere wortels van de hogere begroeiing meer ruimte krijgen. Er zijn dus verschillende soorten substraat in de handel. Bij semi – intensieven en intensieve groendaken kan substraat in bepaalde situatie ook (plaatselijk) wordt aangevuld met “echte grond” bijvoorbeeld voor het telen van groente.

Hemelwaterafvoer

In de uitvoering moet zorgvuldig gecontroleerd worden dat de hemelwaterafvoeren zich op de relatief laagste punten van het dak bevinden. Bij de bepaling van de afvoercapaciteit, te berekenen conform NEN 3215 en NPR 3216, moet ook rekening worden gehouden met de reductiefactor van de vegetatie. 

Hoewel de hemelwaterafvoer theoretisch ook mogelijk is met het zogenoemde volvulsysteem (bijvoorbeeld Pluvia), moet de toepassing daarvan in begroeide daken in het algemeen worden ontraden. De afvoer van deze systemen kan al snel worden belemmerd door blad en ander groen afval, waardoor de afvoercapaciteit sterk afneemt. Dit kan juist bij een groen dak desastreuze gevolgen voor de vegetatie hebben. Slechts onder de volgende strikte voorwaarden is toepassing in begroeide daken mogelijk.

• De trechters moeten verdiept in het dak worden aangebracht.

• De reductiefactor voor de regenintensiteit, die nodig is voor de berekening van de hemelwaterbelasting Qh, moet volgens NEN 3215 en NTR 3216 worden bepaald.

• Het hemelwater moet zonder vervuiling van het dak worden afgevoerd.

• De trechters moeten voor onderhoud en reiniging altijd toegankelijk blijven.

Dakdetails

Mixmatten 

Voor het aanbrengen van de sedum kan gebruik gemaakt worden van “mixmatten”.

Je gaat als volgt te werk: 

1. Veeg de bestaande dakbedekking schoon.

2. Breng een korf aan op de afvoer (indien aanwezig).

3. Leg een strook grof grind van ongeveer 10 centimeter rond de korf zodat het substraat niet weg kan spoelen.

4. Rol het vlies uit op het dak en knip het met een scherpe schaar zonodig op maat.

5. Verdeel met de hand gelijkmatig het substraat over het dak, gebruik hiervoor nooit scherpe gereedschappen in verband met beschadiging van uw dak. Houdt van 1 zak substraat ongeveer een kwart van de zak over. Verdeel de vegetatierollen over de aan te leggen oppervlakte.

6. Leg voorzichtig de sedummixmatrollen op het dak, houdt bij het tillen/verplaatsen van de rollen de flap van de rol aan de bovenkant. Til de mat met twee personen op en leg deze op de goede plek. Houdt er vast rekening mee hoe u de rol op het dak dient te leggen met het oog op de flap aan de juiste kant. Laat voorzichtig de flap op uw dak zakken met twee handen en verschuif indien nodig de rol nog iets zodat de flap aansluit tegen de dakrand.  Rol de rol verder uit en leg de matten strak tegen elkaar.

7. De sedummixmat op maat knippen kunt u het beste doen met een scherpe huishoudschaar.

8. Eventuele kieren of randjes kunt u afwerken met het resterende substraat, na verloop van tijd zal de sedum hierop gaan groeien.

9. Geef de sedummixmatten wat water zodat het substraat het vocht op kan slaan.

Dus de opbouw gaat van
- dakbedekking
- beschermlaag
- drainagelaag
- filtervlies
- licht substraat
- vegetatielaag 

Voordelen voor de omgeving

Zorgt voor schonere lucht 

De planten van een groene gevel filteren fijnstof uit de lucht en zetten CO2 om in zuurstof. 1 m2 groene gevel onttrekt 2,3 kg CO2 per jaar aan de lucht en produceert 1,7 kg zuurstof . Met een groene gevel draagt u bij aan luchtzuivering.

Waterbeheer - groendak 

Door de klimaatveranderingen komt het vaker voor dat er in korte tijd veel regenwater valt. Dit geeft, vooral in stedelijke gebieden, problemen omdat de bestaande rioleringen hier niet of nog onvoldoende op zijn afgestemd. Een groene schil vormt een buffer waar het regenwater langer wordt vastgehouden en voor een deel in wordt opgenomen of via verdamping weer in de lucht terecht komt. Op deze manier wordt de riolering minder zwaar belast en wordt de kans op wateroverlast verkleind. Bij het toepassen van groene daken op grotere schaal zal bij doorberekening blijken dat dit ook aanzienlijk kan besparen op de kosten van riolering en waterzuivering.

Een groene schil heeft ook een water zuiverende werking. Het door het groen gefilterde water zou ook kunnen worden opgevangen en worden gebruikt als “grijs water” voor schoonmaak; toiletten e.d.

Lagere omgevingstemperatuur 

Planten absorberen zonlicht. Zonlicht wordt voor 50% geabsorbeerd en 30% gereflecteerd. Zo wordt een koeler een aangenamer klimaat gecreëerd. 

In de zomer ligt de temperatuur in de stad ongeveer 5-7 graden Celsius hoger dan op het platteland. Dit komt doordat gebouwen en wegen in een stad de warmte absorberen en vervolgens weer afgeven. Dit verschijnsel noemt men het “stedelijk hitte-eiland effect”. Door veel groen in de stad aan te brengen stijgt de omgevingstemperatuur op zomerse dagen minder hoog. De aanleg van groendaken en groengevels kunnen hier een belangrijke bijdrage aanleveren omdat de planten de warmte gebruiken om water ter verdampen.


Toename van de biodiversiteit 

Een groene schil vergroot de biodiversiteit van planten en dieren (vooral insecten) in de wijk en hier profiteren ook de vogels weer van. De planten op een dak en/of de gevel moeten bestand zijn tegen droge en warme omstandigheden. Men kan de plantenkeus van gevel of dak tot één soort beperken of een mengsel van planten kiezen. Een gevarieerde keus is vaak mooier en vergroot de biodiversiteit.

Positief voor de gezondheid 

De planten op de gebouwschil zuiveren de lucht omdat deze CO2 verbruiken en in zuurstof omzetten.

Omdat een deel van het in de lucht zwevende fijnstof wordt ‘afgevangen’ en hierna via het water wegspoelt, wordt de lucht gezuiverd. Extensieve groendaken nemen bijvoorbeeld naar schatting elk jaar ongeveer 1,5 kilo fijnstof per hectare op.

Meer zichtbaar groen in de wijk geeft bij de meeste mensen rust en dit werkt het stress verlagend.

Positief voor het geluid 

Groengevels verminderen het effect van de weerkaatsing van luid tussen gevels.

Positief effect op de (esthetische) belevingswaarde 

Groendaken en vooral groengevels worden door de meeste mensen als mooi ervaren waardoor de hele omgeving aantrekkelijker wordt. Alleen al het ‘zien van groen’ draagt bij aan een prettig leefmilieu.

 Informatiebladen

De SBR heeft er infobladen over
- Gevels in het groen nr 593.08
- Daken in het groen nr 281.07
- Groen in gebouwen nr 610.09
- Dakbegroeiingsrichtlijn nr 547.05

Voorbeelden

Hundertwasser

Groene daken in Nederland

Nederland beschikt over circa 400 km2 aan plat dak. Rooftop Revolution wil deze daken bedekken met planten want 
- mensen wonen graag in een groene omgeving en 
- een groen uitzicht vermindert stress en verhoogt de concentratie.
- de beplanting verhoogt de isolatiewaarde van het dak: In de zomer houdt de groene dakbedekking de warmte buiten en in de winter juist binnen. Dat levert een energiebesparing op.
- de waarde van huizen neemt met 4 tot 15 procent toe als deze in een groene buurt staan. 
- een combinatie met zonnepanelen is goed want zonnepanelen worden minder efficiënt als het warmer wordt dan 25 tot 30 graden en een traditioneel dak kan op een ’s zomerse dag wel 70 tot 80 graden worden. Doordat een groen dak koeler is, vergroot dit het zonnepanelenrendement en vermindert het tegelijkertijd de hitte in de stad.
- beplanting verdubbelt de levensduur van het dak.
- groene daken verlichten de druk op het riool tijdens piekbuien die door klimaatverandering vaker voor zullen komen. Het riool is niet goed voorbereid op het klimaat van de toekomst.

Groen-blauwe daken

Op ‘groen-blauwe’ daken worden wateropslag en beplanting gecombineerd. Een standaard groen dak is bedekt met sedum, omdat het weinig water nodig heeft. Het kan uitdrogen en daarna weer opleven, maar op een groen-blauw dak heb je allerlei soorten planten. Waardoor het een heel fijne plek wordt om rond te wandelen. Je ziet veel bloemen en bijen, dat levert ecologische waarde op. De bovenste laag van het dak bestaat uit planten en een drainagesysteem, daaronder bevindt zich een waterbergingssysteem waar men circa 80 millimeter water in kwijt kan.

Polderdaken

Deze daken hebben een systeem dat als een omgekeerde polder werkt. In plaats van dat het water buiten laat, houdt het water binnen. Met behulp van sensoren reageert het systeem op weersvoorspellingen. Als er een grote bui aankomt, wordt de waterberging geleegd zodat er voldoende ruimte is voor het extra water. Dat is alleen nodig in extreme gevallen. al houdt het dak al het regenwater vast.