Duurzame voedselproductie en consumptie

Theorie

Je bent wat je eet Wat eet jij wel en wat eet je niet? Waar komt het vandaan? Van de koude landbouwgrond of uit de kas, met of zonder kunstlicht? En hoe wordt het gekweekt?

Als de hele wereld overschakelt op biologische landbouw wordt de productie nog eens 32 % groter. Biologische bodems bevatten meer leven en organisch materiaal waardoor ze een betere structuur hebben. Bij droogte en schaarste wordt water beter vastgehouden, bij overstromingen beter opgenomen. En er vindt minder erosie plaats. Bij droogte hebben de bodems 33-41 % meer opbrengst.

Omdat geen pesticiden en kunstmest wordt gebruikt verbruikt de biologische landbouw maar de helft van de energie en is de emissie van broeikasgassen 1/3e lager. Als productie en consumptie niet meer dan 20 km van elkaar plaatsvindt kan b.v. Engeland al 3 miljard aan milieukosten besparen.  In Nederland is het aandeel 2,3 %. In Oostenrijk 6 %. 3 % van de melk is in Nederland biologisch. In Denemarken 30 %. Een consument wil gemiddeld maar 6 % meer betalen voor biologisch.

Ruim vier op de tien Nederlanders eten nu minder vlees dan vijf jaar geleden. Daarnaast eet 67 procent van de Nederlanders minimaal één dag per week geen vlees of vis.

In 2017 introduceerde Jumbo veertig lekkere en gezondere vegetarische producten in haar assortiment. Dit omdat Jumbo samenwerkt  andere bedrijven aan een duurzamer voedselsysteem, waarin plantaardige eiwitten een voor de hand liggende keuze zijn via de Green Protein Alliance (GPA).

Daarnaast introduceert Jumbo ook het concept ‘Veggie maandag’. Daarmee wil de supermarktketen consumenten inspireren om een dag per week geen vlees te eten. Via het magazine van Jumbo en bij de online recepten vinden klanten voortaan structureel op maandag een vegetarisch recept.

10 geboden voor duurzame voeding.

1. Eet liever lokaal maar maak je niet te veel zorgen over de milieukosten van voedsel dat per boot of vrachtwagen wordt aangeleverd Doe boodschappen op de fiets.
2. Eet bij voorkeur biologisch maar maak er geen dogma van. Zie het meer als richtinggevend dan zaligmakend.
3. Eet (veel) minder vlees en alleen van dieren die diervriendelijke gehouden zijn.
4. Eet zoveel mogelijk vers en onbewerkt voedsel maar doe niet panisch over E-nummers
5. Betaal een eerlijke prijs voor eten. Steun een partij die verborgen milieukosten wil doorberekenen.
6. Kook zoveel mogelijk zelf. Wie kookt houdt controle over zijn eigen eten.
7. Als je zelf van tuinieren houdt, teel zelf groenten en fruit. Je zult er de revolutie niet mee ontketenen maar het is wel lekkerder.
8. Verspil geen eten maar maak je geen illusie. Het probleem van voedselverspilling gaat dieper dan het koken met kliekjes.
9. Doe niet aan afslankdiëten. Ze werken geen van allen. (ga sporten, bewegen)
10. Eet lekker en gevarieerd maar met mate.  

Vlees

Rechtstreeks plantaardige eiwitten eten is beter dan eiwitten te eten uit vlees van dieren die weer planten hebben gegeten. Voor 1 kg vlees van dieren is 2-25 kg voedsel nodig. Dat voedsel zou je (vaak) ook rechtstreeks kunnen eten. Zonder de tussenstap van vlees zouden we veel plantaardige producten rechtstreeks zelf kunnen eten. Gras, waar runderen zich mee voeden, eten wij natuurlijk niet, maar dat kost wel landbouwgrond. Als we zuivel blijven eten is het toch goed de uitgemolken koeien, uitgelegde kippen, haantjes, bokjes en stiertjes op te eten. 

Als je 100 gram vlees per persoon per week eet, hou je je aan het bovenstaande. 

Liever 3 kilo kippendijvlees dan 1 kilo biefstuk. Hoe meer sterren hoe diervriendelijker. 
Rundergehakt is vrijwel helemaal gemaakt uit uitgemolken koeien. Goedkoop gehakt kan ook uit landen komen waar het slecht gesteld is met dierwelzijn en voedselveiligheid.  

Varkensvlees is beter voor het milieu dan rundvlees. 50 % beter. Varkens zijn goede restverwerkers en ze eten vaak restproducten uit de industrie.

Bonen, noten

Bonen kunnen vlees vervangen. Ze zijn gemakkelijk te telen, droog te vervoeren en heel lang houdbaar. Koop ze in blik of een zak en niet in glas. Industrieel bereiding is efficiënter en kost minder energie dan zelf bereiden.

Noten kunnen vlees vervangen. Tofu en soja ook. Soja heeft een hoge opbrengst en bevat veel volwaardig eiwit en ijzer.

Eieren

Eieren zijn een  dierlijke bron maar wel met de laagste klimaatbelasting. Rondeel of kipstereieren zijn diervriendelijker. 

Aardappelen, rijst, pasta's

Aardappelen hebben een veel hogere opbrengst dan rijst of pasta. Pasta´s zijn lang houdbaar maar ze kosten meer energie dan aardappels. Tarwe is het meest efficiënte graan. Grootschalig brood bakken kost minder energie. Rijst is lang houdbaar en heeft minder land nodig dan tarwe maar rijstvelden produceren wel methaan.  Ze zorgen voor 25 % van de methaanuitstoot. 

Vitamine B12

Vitamine B12 zit alleen in vlees of zuivel of ei. Als je het allemaal niet eet is er nog marmiet. 
Zuivel geeft B12 en calcium. Sojamelk is beter voor het klimaat maar heeft geen B12 en calcium. 

Kaas

Voor een kilo harde kaas is 10 kg melk nodig. Daarom is de belasting ervan bijna net zo hoog als rundergehakt. 

Palmolie sojaolie

In heel veel producen zit palmolie of sojaolie. Ze zijn het beste voor het milieu maar er wordt grootschalig voor ontbost. De planten hebben een hoge opbrengst met relatief weinig mest en gif. Voor palmolie met het RSPO label (Roudtable on sustainable palmoil) is geen oerwoud gekapt. Dat geldt ook voor RTRS m.b.t. sojaolie. 

Seizoensgroenten

hebben het minste energie nodig. Kasgroenten hebben vaak meer energie verbruikt dan dat ze uit het buitenland komen. Paprika's en aubergines uit Spanje zijn milieuvriendelijker dan uit de Nederlandse kas. Men is wel bezig dat te verbeteren. 

Vis

wereldwijd gaat de visstand snel naar beneden. de kweek van vis belast het milieu met antibiotica en hormonen en de meeste kweekvis eet dierlijke eiwitten zoals vismeel van wilde vis. Omega3 kan je ook prima uit plantaardige bronnen krijgen als lijnzaad of koolzaadolie, (wal)noten. 
Kies vissoorten met het MSC keurmerk. Daar zijn er genoeg van en die worden niet overbevist. 
Haring en makreel zijn niet zo'n probleem. Kweekzalm is wel een probleem omdat zalmen roofvissen zijn.
Men raadt 1x per week vis aan. 

Dranken

Kraanwater is het beste. Dan thee, filterkoffie. Dranken zijn vaak overbodige extra's net als snoep en snacks. Met mate dus. 
Uit 1 liter limonadesiroop kan je wel 8 liter drank krijgen en is dus milieuvriendelijker.
Een statiegeldfles is ook goed. Verpakt water is 300x slehter dan kraanwater. De hele vrucht eten is beter dan vruchtensappen.

Vleesvervangers

Veel mensen vinden vlees lekker. Vandaar dat men op zoek is naar manieren om vlees na te bootsen. Zoals bij

- Aardappelgehakt

Coöperatie Avebe ontwikkelt een gehaktvervanger, gemaakt van aardappeleiwit, met een structuur die lijkt op vlees. Het product is daarnaast vrij van allergenen, gluten en GMO.

- Vegetarisch draadjesvlees van de ‘slager’

De Vegetarische Slager maakt vleesvervangers die volgens het bedrijf niet te onderscheiden zijn van echt vlees. Het bedrijf werkt aan de ontwikkeling van vegetarisch draadjesvlees.

- Groentenugget van gras

Een nugget van gras? Dat heeft Grassa voor ogen met de eiwitrijke groentennugget. Het bedrijf werkt aan nuggets waarbij laagwaardige groene grondstoffen, zoals gras en groentereststromen, worden opgewaardeerd tot hoogwaardige eindproducten.

- Plantaardige kip

De onderneming FunGenex ontwikkelt plantaardige alternatieven voor kippeneiwit. Doel is de realisatie van een plantaardig product met dezelfde bite en smaak als kip.

- Doe-het-zelf-burger

Schouten Europe ontwikkelt de zogeheten DIY Veggie Burger Package. Met dit pakket kan de consument zelf een 100 procent plantaardige, verse burger maken.

- Groenteworst voor lage inkomens

Een groenteworst op basis van soja voor gezinnen met kinderen en lage inkomensgroepen. Daar werkt Sofine Foods aan. Uitdagingen daarbij zijn volgens de onderneming de ontwikkeling van een plantaardig alternatief voor (kunst)darm, de vormvastheid en de lage gewenste kostprijs.

Micro-organismen als vleesvervanger

BioscienZ werkt aan de productie van een vleesvervanger op basis van microbieel eiwit. Daarvoor is het bedrijf bezig met de ontwikkeling van een combinatie van verschillende eiwitten met behulp van een micro-organisme.

Plantaardige eiwitten zijn rond en hebben een ander mondgevoel. De eiwitten in vlees (lees spieren) zijn langgerekt. Vandaar dat men de plantaardige bolletjes moet strekken tot draden om vlees beter te imiteren. Dat kost veel energie. 

Vegetarische biefstuk (2022)

De vegetarische biefstuk bestaat onder andere uit soja, tarwe en kikkererwten. Het mengsel wordt laagje voor laagje geprint met een 3D-printer, die ervoor zorgt dat de vega biefstuk de structuur van vlees krijgt. Om het vet in het vlees na te bootsten wordt kokosvet gebruikt. De vleeskleur komt van bieten en kersensap.

Hoeveel kg CO₂ bespaar je per jaar door andere eetgewoonten?

2 dagen in de week geen vlees of vis -> 130 kg
Voorkom vedselverspilling -> 210 kg
4 dagen geen vlees of vis -> 260 kg
Voltijd vegetarier -> 460 kg
Eet alleen vegetarisch 850 kg

Rundvlees levert 24,80 kg CO₂ (eq) per kg
Is te vervangen door Tivall vegetarische hamburger 4,31 kg CO₂/kg, Sofine boerenkoolburger 3,28 of Hollandse bonenburger 3,32. 
Varkensvlees -> 10,97
Te vervangen door Lidl My best veggie lupine worstjes 5,49
Kip -> 11,14
Te vervangen door vegetarische slager kipstukjes 3,97 Aldi meatfreedays vegetarische kipreepjes 3,27
Half om half -> 17,84
Te vervangen door Good bite vegetarisch vers gehakt 4,01 of Vivera kruimgehakt 3,71.

Hoe kan de voedselsector klimaatneutraal worden? (2023)

1. CO2 opslaan
Zo kan voedselproductie een rol vervullen bij het opslaan van CO2. Dit kan door gewassen te telen die koolstofdioxide opnemen in de wortels van de plant. Maar ook meerjarige landbouw en het herstel van aangetaste bodems kunnen ervoor zorgen dat koolstof in de grond opgeslagen blijft. Boslandbouw, een combinatie van landbouw en bossen, is een andere manier om CO2 op te slaan.

2. Landgebruik
Naast CO2 opslaan is het ook belangrijk dat er geen koolstof meer vrijkomt. Wanneer veengronden of bossen plaats moeten maken voor landbouwgrond, komt er een hoop extra stikstof in de atmosfeer. Om dit te voorkomen, moet minder land worden getransformeerd in landbouwgrond. Aan de andere kant mag de voedselzekerheid niet in gevaar komen. Daarom is het verhogen van de opbrengsten op de bestaande akkers een belangrijk streven.

3. Minder broeikasgassen
Bij de voedselproductie komen diverse broeikasgassen vrij. Rijst en vee zijn de grootste uitstoters van broeikasgassen zoals CO2 en methaan. Goed waterbeheer kan ervoor zorgen dat er minder broeikasgassen vrijkomen op de rijstvelden. Door het mestbeheer te verbeteren of methaanremmers in veevoer te verwerken, kan de uitstoot van methaan sterk worden verminderd.

4. Efficiëntieslagen
Zoals veel andere sectoren kan ook de voedselproductie nog genoeg efficiëntieslagen maken. Voorbeelden hiervan zijn kortere ketens, duurzamer gebruik van grondstoffen zoals water en het verminderen van voedselverspilling.

5. Dieet aanpassen
Vlees, vis, melk: we eten nog altijd veel dierlijke producten. Deze gaan gepaard met de nodige CO2-uitstoot. In de praktijk blijkt het lastig om ons dieet aan te passen. True Pricing kan een stimulans zijn om meer plantaardig te eten. Met het systeem van True Price worden ook milieukosten meegerekend die nu vaak niet zijn meegenomen in de winkelprijzen. Zo wordt de ware prijs van producten zichtbaar, inclusief de sociale en ecologische kosten op de lange termijn. De ontwikkeling van nieuwe plantaardige producten kan ervoor zorgen dat we vaker kiezen voor plantaardig. En het opschalen van de productie zorgt ervoor dat ze betaalbaar en toegankelijker worden. Ten slotte kan voorlichting over voedselkeuzes helpen om vaker te kiezen voor plantaardig eten en drinken.

6. Voedselverlies en -verspilling verminderen
De makkelijkste manier om de voetafdruk van voedsel te verkleinen is misschien wel door verspilling tegen te gaan. Een derde van al het voedsel wordt nog altijd verspild. Het rapport schetst verschillende manieren om dit tegen te gaan, bijvoorbeeld door verspilling op het land en tijdens het transport aan te pakken. Andere maatregelen zijn de houdbaarheid van producten verlengen, reststromen optimaal gebruiken en consumenten nog beter voorlichten over voedselverspilling.

7. Duurzame energie
Het productieproces van voedsel kan verder worden verduurzaamd door groene energie te gebruiken uit windmolens en zonnepanelen. Dit kan fossiele brandstoffen vervangen en de uitstoot flink verlagen. De voedingssector kan ook zelf energie opwekken door voedselafval of reststromen om te zetten in biogas.

8. Nieuwe technologieën
Nieuwe technologieën kunnen de voedselvoorziening veiligstellen en tegelijkertijd verduurzamen. Denk aan genetisch gemodificeerde gewassen die zich aanpassen aan het veranderende klimaat. Of nieuwe varianten die meer opbrengen per hectare, waardoor veranderingen in het landgebruik mogelijk zijn. Ook innovaties, zoals het afvangen van methaan, kunnen de voedingssector verder verduurzamen.

Samenwerken
Met al deze stappen is een duurzamere voedselketen mogelijk, schrijft Deloitte in het onderzoek. Er is geen sprake van één oplossing, maar juist een combinatie van verschillende maatregelen. Dat maakt het een complexe puzzel. Maar als alle spelers binnen de voedingssector meewerken, is er veel mogelijk. Van boeren die hun landbouwmethodes veranderen tot consumenten die aanpassingen doen in hun eetpatroon: alleen samen kunnen we de foodsector verduurzamen, zo luidt de conclusie.

Voedselverspilling

zie ook hier

30 % van het voedsel in het westen wordt verspild. Rot weg in pakhuizen, vrachtwagens, of het bord wordt niet leeggegeten. Veel voedsel gaat naar dieren of wordt biobrandstof.
16 kg per persoon per jaar gooien we weg. Koop en kook niet te veel. Verwerk restjes weer. Vries porties brood in en eet per portie.  We gooien het meest groenten en fruit weg. Ruim 17 % en ongeveer 11 kg per persoon per jaar. 

Daar staat tegenover dat voedsel op de wereld duurder aan het worden is met tot gevolg hongersnood in de Hoorn van Afrika, broodoproer in Egypte, Tacorellen in Mexico, rijsttekorten in Bangla Desh. Ook water begint een probleem te worden. Machtige rivieren worden zo gebruikt voor de irrigatie dat ze uitmonden in zee als kleine stroompjes. Zie verder de lesprogramma's over duurzame voeding of duurzame veehouderij

De huidige voedingsgewassen zijn over het algemeen éénjarige gewassen. Misschien moeten we overstappen op meerjarige planten die uitgebreide wortelsystemen vormen en daardoor erosie voorkomen en de grond in goede conditie houden. Ook kunnen zij groeien in gebieden die nu nog beschouwd worden als ongeschikt voor de landbouw. De planten hebben veel minder stikstof nodig omdat ze niet telkens weer een heel wortelstelsel hoeven bouwen. Ze hebben diepere wortels en een langer groeiseizoen en ze houden 50 % meer CO2 vast. Ze hoeven niet elk jaar opnieuw geplant te worden en er zijn minder pesticiden en kunstmest voor nodig.  Scientific American nummer 7 2007.

Kweekvlees

dan geen dierenleed meer. Nodig want de vleesconsumptie verdubbelt van 2000 - 2050. Nu al levert de veeteelt 17,8 % van de broeikasgassen, 8,7 % v.d. CO₂, 37,5 % v.d. methaan, 64,7 % van de NOx.

Voedselproductie in donkere kantoren m.b.v LED verlichting

zie www.plantlab.nl.

Vitroplus doet hetzelfde. Ze kweken sla in bakjes water met mineralen afgedekt met een speciale folie. Na verloop van dagen komt er een krop sla uit van 150 gram. Je kan de bakken in vele lagen stapelen em je kan de planten steriel kweken.

Zie https://www.vitroplus.nl/  

Unilever

wereldwijd producent van consumentengoederen, heeft 15 november 2010 plannen aangekondigd om toekomstige groei los te koppelen van milieu-impact: milieuvoetafdruk van haar producten halveren, 1 miljard mensen helpen hun gezondheid en welzijn te verbeteren en 100% van haar landbouwgrondstoffen betrekken uit duurzame landbouw

We moeten nieuwe manieren van zakendoen ontwikkelen die garanderen dat onze groei niet ten koste gaat van de afnemende natuurlijke bronnen in de wereld.

Unilever, met wereldwijde merken als Dove, Omo, Knorr en Lipton, gaat niet alleen de broeikasgasuitstoot, het waterverbruik en afval halveren van haar eigen directe activiteiten, maar ook van leveranciers en consumenten. Meer dan tweederde van de broeikasgasuitstoot en de helft van het waterverbruik tijdens de levenscyclus van Unilever-producten is afkomstig van gebruik door consumenten. Het gaat dus om een belangrijke toezegging op ongekend grote schaal. Door de totale impact van broeikasgassen, water en afval van onze producten te halveren, voornamelijk door innovatievere inkoop, productie en verpakking, kunnen we mensen helpen een klein verschil te maken, iedere keer wanneer zij onze producten gebruiken. Aangezien onze producten twee miljard keer per dag worden gebruikt in bijna elk land ter wereld, maken al die kleine acties van consumenten bij elkaar een groot verschil. Men wil ook 100% van haar landbouwgrondstoffen betrekken uit duurzame landbouw waaronder, tegen 2015, 100% duurzame palmolie;

• de gewoonten veranderen op het gebied van hygiëne van 1 miljard mensen in Azië Afrika en Latijns-Amerika, zodat zij op belangrijke momenten van de dag hun handen wassen met Lifebuoy-zeep. Daardoor dragen ze bij aan het terugdringen van diarreegerelateerde ziekten, de op n na belangrijkste oorzaak van kindersterfte in de wereld;
• veilig drinkwater toegankelijk maken voor een half miljard mensen door de verkoop van haar goedkope waterzuiveraar voor thuisgebruik, Pureit, uit te breiden van India naar andere landen;
• de levensstandaard van mensen in ontwikkelingslanden verhogen door in samenwerking met Oxfam, Rainforest Alliance en anderen meer dan 500.000 kleine boerenbedrijven en kleinschalige distributeurs op te nemen in haar productieketen.
  http://www.sustainable-living.unilever.com/.

http://www.meer-weten-over-eten.nl/

De portal over voeding en duurzaamheid

http://www.milieucentraal.nl/pagina?onderwerp=Groente%20en%20fruit%20kopen

Duurzaam groenten en fruit kopen.

http://www.voedingscentrum.nl/voedingscentrum/

Alles over gezonde voeding

http://www.food-info.net

De productiewijze van voedsel en voedselveiligheid zijn de belangrijkste aandachtsgebieden op deze site.

Food-info geeft achtergrondinformatie over

• voedsel
• de productiewijze van voedsel
• ingrediten (additieven)
• voedselveiligheid
• de relatie tussen voeding en gezondheid

De vleeswijzer

www.vleeswijzer.nl

Hiermee is je vlees te checken en kun je een verantwoorde keuze maken."
Veel info over biologische producten maar ook over alle aanbiedingen van de week bij de grote supermarkten.

http://www.biologischeaanbiedingen.nl/

Voedselafdruk
http://www.voedselvoetafdruk.nl/

Door 15 vragen te beantwoorden bereken je snel je persoonlijke Voedsel Voetafdruk.

• Duurzame landbouw
• Duurzame veehouderij
• Duurzame visserij
• Duurzame supermarken
• Lesmodule duurzame voeding