We leven in tijden van een grote maatschappelijke verbouwing. Terug naar een economie van het verleden is geen optie. Dat betekent zoeken naar een andere, circulaire inrichting en naar nieuwe business modellen. Maar er is meer dat om fundamentele aandacht vraagt. Transitie vraagt ook om een kritische beschouwing van de rol en de waarde van geld. Niet om een discussie over complementair geld of crypto-currencies aan te zwengelen. Gewoon dichter bij huis. Kunnen we een waarden-systeem bedenken waarbinnen we tegelijkertijd kunnen betalen met tijd, afval en, als het echt nodig is, met gewoon geld? Naast elkaar en niet door eerst weer alles te monetariseren. Die vraag proberen te beantwoorden leidt tot een zoektocht naar de voorwaarden, bouwstenen en spelregels voor een systeem Hybride Bankieren.

Onze huidige economie is geweldig kwetsbaar. De maatschappelijk-organisatorische systemen die in de afgelopen eeuwen ontstaan en ontwikkeld zijn, lijken om veel redenen letterlijk niet meer van deze tijd. We lopen steeds vaker tegen grenzen aan. Dat uit zich in economische crises, uitsluiting van mensen en ecologische kaalslag. Onderliggende oorzaak is een ‘enge’ visie op groei die uitsluitend rust op financieel-economische argumenten gekarakteriseerd door de illusie van ‘managerial’ beheersbaarheid. In werkelijkheid is van echte controle op het maatschappelijke systeem geen sprake; kijk naar de malaise in de economie, de gezondheidszorg of het bankwezen. Net zoals een woudreus die van binnenuit aangevreten wordt door termieten opeens kan omvallen, zo lijkt hetzelfde wel met onze huidige systemen aan de hand te zijn. Het is daarom niet verwonderlijk dat er sprake is van een steeds luidere roep om transitie op steeds meer terreinen, zoals zorg, beleid, onderwijs, mobiliteit en energie.

Het ritselt het in de maatschappij van de nieuwe oplossingen, kansen, projecten, experimenten en alternatieve organisatie- en business modellen. In de rafelranden van de oude economie wordt door allerlei mensen hard gewerkt aan het realiseren van een veerkrachtige, duurzame, inclusieve en circulaire economie - ook al weet niemand wat dat precies betekent. Die over elkaar heen buitelende positieve ontwikkelingen zijn op zichzelf niet voldoende om de nieuwe economie te realiseren. De kunst is om deze nieuwe mogelijkheden te vertalen in organisatie- en transactie modellen die recht doen aan de kansen die deze innovaties bieden. Die deze ondersteunen. Want de innovatieve ideeën die aan de keukentafel of op de zolderkamer bedacht worden, komen ook van mensen die vaak níet de beschikking hebben over gebouwen, machines, grond of geld. Het moet dus echt anders, maar hoe?

Een fundamentele vraag die dan opdoemt is wat waarden bij deze ontwikkelingen betekenen. Welke rol spelen waarden in transacties? Onze samenleving bestaat immers uit een niet-aflatende stroom van alledaagse grotere en kleinere transacties die we samen ‘economie’ noemen. Het meest gangbare middel bij transacties is natuurlijk geld. Maar een blind vertrouwen in geld als enige ruilmiddel laat zien dat dat een kwetsbaar systeem oplevert. Daarnaast sluit alleen werken met geld als transactiemiddel mensen uit van maatschappelijke deelname, domweg omdat ze geen geld hebben. Moeten we dus niet veel fundamenteler met elkaar naar de uitwisseling van waarden kijken? Is het mogelijk afscheid te nemen van geld als exclusief transactiemiddel en unieke eenheid om ‘waarde’ mee uit te drukken, en tóch transacties te laten plaatsvinden?

In het project Hybride Bankieren (HB) opgezet vanuit de Nijmegen School of Management wordt geprobeerd om uit te zoeken hoe dat zou kunnen werken. Daarbij moeten we buiten het gangbare systeem en de daarbij behorende alternatieve paden denken. De term ‘hybride’ staat voor het vermengen van ongelijksoortige zaken. Hybride betekent dat je verschillende mogelijkheden hebt om een doel te bereiken, en dat je deze verschillende mogelijkheden naast elkaar laat bestaan en op elkaar afstemt. Dit maakt het mogelijk op basis van verschillende soorten waarde-eenheden transacties met elkaar doen, waarbij deze waarde-eenheden ook onderling geruild kunnen worden.

Inmiddels is er zo’n anderhalf jaar onderzoek gedaan. Dat heeft inzicht opgeleverd in de bouwstenen van een HB-systeem. Het onderzoek heeft zich dit voorjaar geconcentreerd op de speel- en spelregels en hoe deze in de praktijk ontstaan. Samen vormt dat een waardevolle aanzet. Maar gaandeweg het onderzoeksproject is steeds duidelijker geworden dat succes afhangt van de context. Er zijn minstens drie fundamentele kwesties die een rol spelen: de confrontatie met gevestigde belangen, het feit dat denken in geld in de haarvaten van ons economisch denken zit, en het ontbreken van een instrumentarium voor alternatieve transactiesystemen. Dit onderzoek laat zien wat echt anders denken over geld inhoudt. Maar het is pas een begin. De confrontatie met de (be)staande werkelijkheid zal nog voor ‘schurende’ ontmoetingen zorgen.

Jan Jonker

Blended finance 

Banken mogen vaak niet investeren in projecten die te risicovol zijn. Door die te grote risico's te laten betalen via publieke fondsen of overheidsgelden kan je samen tot iets moois komen.

Een voorbeeld van blended finance is het AGRI3 fonds. Dat is een initiatief van Rabobank, UN Environment, ontwikkelingsbank FMO en Initiatief Duurzame Handel (IDH). Dit fonds wil onder andere investeringen in herbebossing mogelijk maken voor boeren. Herbebossing kost namelijk geld, maar levert geen extra opbrengsten op. In sommige landen zijn boeren verplicht om een bepaald deel van hun land te herbebossen en de kosten te dragen.

Door een blended finance-constructie is het mogelijk om een lening (bijvoorbeeld voor herbossing) met een langere looptijd aan te bieden, zodat boeren meer flexibiliteit krijgen om de lening terug te betalen.

Voor Rabobank is het aanbieden van zulke langlopende leningen te risicovol. Door de blended finance-constructie kan Rabobank het risico voor de eerste jaren dragen. Het AGRI3 fonds kan het risico nemen over de laatste jaren van de lening.

Meer zie hier