Les 4: Duurzame voeding en gezondheid
4.1. Opzet
Geeft antwoord op:
- Wat is het huidige Voorlichtingsmodel?
- Wat zijn de knelpunten in het voedingspatroon van de doorsnee Nederlander?
- Hoe kan duurzame voeding gezondheidsvoordeel brengen?
Lesinhoud:
- interactief hoorcollege 45 minuten
- opdrachten 45 minuten
- samenvatten 10 minuten
4.2. De Schijf van Vijf
Gezondheid is gebaseerd op veel factoren. Een belangrijke factor is de voeding waarmee de mens zich voedt.
Er zijn heel veel verschillende instanties die zich bezig houden met voedingsvoorlichting. De instanties kunnen van verschillende doelen uitgaan. Hierdoor geven zij soms adviezen die tegenstrijdig zijn met andere instanties.
In Nederland financiert de overheid een instantie die zich alleen met voedingsvoorlichting bezig houdt: het Voedingscentrum. Zij zetten wetenschappelijk verantwoorde gegevens om in praktische adviezen voor de doorsnee Nederlander en houden rekening met onze gedustrialiseerde maatschappij. Het doel daarbij is een gezondheidswinst. Door het volgen van een gezond voedingspatroon wordt er een bijdrage geleverd aan de gezondheid, waardoor het de overheid ziektekosten scheelt.
Het Voedingscentrum gebruikt hiervoor een voorlichtingsmodel. Het eerste Voorlichtingsmodel dat het Voedingscentrum ontwierp was in 1953. Het heette
de Schijf van Vijf. In die jaren waren tekorten in de samenstelling van de voeding het voornaamste probleem. Deficitieziekten moesten worden bestreden. Sinds 1953 is er veel veranderd in de voeding. Onder invloed van de economische opleving, de inkomensspreiding en de steeds verder ontwikkelende voedingsindustrie is er een ruimere keuze voor iedereen. Door een overdaad aan producten en eetmomenten ontstond er een voedingspatroon dat het optreden van welvaartsziekten bevorderde. In 1981 ontstond er een ander voorlichtingsmodel: de Maaltijdschijf, opgevolgd door de Voedingswijzer.
Sinds 2005 is er de Schijf van Vijf. De doelen die het Voedingscentrum met dit voorlichtingsmodel wil behalen zijn hele andere , dan bij de eerste Schijf van Vijf.
De verandering van de uitgangspunten voor het maken van een voorlichtingsmodel heeft te maken met de steeds veranderende samenleving. De kennis en onderzoeksmethoden over de relatie voeding en gezondheid zijn enorm toegenomen. Maar met de kennis komen er ook meer vragen waar men nog geen antwoord op heeft.
Een onderzoek is ook niet zomaar uit te voeren. Er zijn ethische beperkingen die het gewenste onderzoek kunnen bevloeden. Of het gebrek aan een juiste methode of materialen kunnen andere uitkomsten geven. Soms is een onderzoek praktisch niet mogelijk, gewoon omdat geen een mens hetzelfde is. Een onderzoek met meerlingen of een groot bevolkingsonderzoek kan dan extra gegevens leveren.
Bij onderzoeken naar het effect van voeding op de mens moet ook de omgeving betrokken worden. De situatie waarin de mens leeft is een dynamisch geheel. De economie, de technische ontwikkeling, het klimaat, de cultuur, samen leef omstandigheden zijn enkele voorbeelden van factoren die de gegevens van een onderzoek context afhankelijk maken.
Zo kan het zijn dat idee over wat gezond is voor een mens, binnen een aantal jaar veranderen. Wat men nu onder gezonde voeding verstaat , kan over tien jaar anders zijn. Gewoon omdat we anders zijn gaan leven.
4.3. Knelpunten in het Nederlandse voedingspatroon
Bij de eerste Schijf van Vijf was het doel tekorten voorkomen. Tegenwoordig leven we in overvloed en bewegen we weinig. Veel ziekten ontstaan door de welvaart. Deze zogenaamde welvaartsziekten kunnen we bevloeden door een gezondere leefwijze.
De nieuwe Schijf is gebaseerd op minder en een betere keuze. Centraal staat dat de consumptie van groente en fruit omhoog moet, verzadigd en trans vet omlaag en het probleem rond overgewicht stabiliseren.
Door haalbare adviezen te geven voor de mensen die hier wonen en zich voeden met een doorsnee Nederlands voedingspatroon kan er gezondheidsvoordeel behaald worden.
4.4. Hoe staat het Voedingscentrum tegenover biologische voeding?
De site van het Voedingscentrum ( www.voedingscentrum.nl ) is in hoofdstukjes onderverdeeld. Hieronder de letterlijke tekst over hoe je gezond kunt eten, en het antwoord op de vraag of biologisch voedsel gezonder is.
Hoe eet ik gezond?
Gebruik de Schijf van Vijf en kies elke dag voor gezond, lekker en veilig eten. Gezond eten betekent met gezond verstand bewuste keuzes maken. Gebruik daarbij de vijf regels van de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum: Eet gevarieerd, niet te veel, gebruik minder verzadigd vet, eet volop groente, fruit en brood en ga veilig met voedsel om. De vijf vakken geven aan hoe variatie kan worden aangebracht in de voeding. En met de aanbevolen hoeveelheden als richtlijn wordt de basis gelegd voor een gezonde voeding.
Biologisch voedsel
Is biologisch voedsel gezonder?
Mensen kopen biologische producten onder meer vanwege de smaak en omdat ze denken dat deze producten gezonder zijn dan niet-biologische producten.
Onderzoek naar individuele producten laat zien dat biologische producten in het algemeen minder resten van bestrijdingsmiddelen bevatten en soms minder nitraat dan gangbare producten. In sommige biologische producten zijn hogere gehaltes gemeten aan vitamine C. Ook zit er soms minder water in. Het is echter niet aan te geven hoe groot de verschillen precies zijn, omdat dat ook afhangt van seizoen, regio, gebruikte rassen et cetera. Verder bepaalt niet een enkel product maar de samenstelling van het totale pakket eten en drinken dat iemand tot zich neemt, hoe gezond zijn eten is.
In het algemeen is niet aangetoond dat biologisch voedsel gezonder is dan gewoon voedsel. Duidelijk is wel dat biologische landbouw milieuvriendelijker is dan de gangbare.
Sinds ca. 3 jaar verschijnen er artikeltjes over duurzame en biologische voeding in het onafhankelijke tijdschrift over voedsel, voeding en gezondheid van het Voedingscentrum. In het tijdschrift van december 2005 staat letterlijk dat het advies om meer vis te eten, op gespannen voet staat met duurzame visvangst.
In de politiek is er een groeiend bewustzijn voor de gevolgen van keuzes voor de gehele wereld en op de lange termijn. Op Wereldvoedsel congressen proberen we gezamenlijk oplossingen te vinden voor wereldwijde voedingsproblematiek.
Daar het Voedingscentrum gefinancierd wordt door de overheid, zal het centrum mee groeien naar een maatschappij waarin we verantwoording dragen van de ver- reikende gevolgen van onze voedselkeuze.
4.5. Duurzame voeding: een gezondheidsvoordeel?
We weten dat een voeding waarin veel producten voorkomen die duurzaam bereid zijn, beter is voor het milieu. Maar is het ook beter voor de consument zelf?
Momenteel wordt er uitgebreid onderzocht of de producten die biologisch verbouwd worden, anders zijn van samenstelling. Onderzoekers kijken naar het soort vetzuren, aantal vitamines, beschermende stoffen etc. in verschillende soorten voedings-middelen. Een echte uitkomst is er (nog) niet. Maar er worden wel verschillen ontdekt bijv. biologische groenten bevatten vele malen meer beschermende stoffen. En biologische zuivelproducten bevat een hoger gehalte aan rumeenzuur, wat het optreden van allergische reacties tegengaat.
Wel kun je zeggen dat in een voedingspatroon waarin meer gebruik wordt gemaakt van duurzame producten, het aandeel van gemaksvoeding kleiner is. Dan is het vetgehalte van de voeding lager, idem het zout. Het aandeel van de groente en fruit hoger, dus ook minder producten met lege energie, waardoor er meer vitamines en mineralen worden opgenomen.
Het aandeel geharde vetten wat vooral in fabrieksmatige koekjes en gebak zit, is minder.
Er wordt bewuster gekozen en waarschijnlijk dan ook gegeten, waardoor de kans op over-eten minder is. Genieten van eten kan ook een positieve invloed hebben op de structuur van het voedingspatroon.
Biologische boer scoort 20% kleinere Voedsel Voetafdruk
Eco-park De Kleine Aarde, Centrum voor een Duurzame Leefstijl in Boxtel, introduceert een nieuwe site voor iedereen die zijn/haar Voedsel Voetafdruk wil berekenen: www.voedselvoetafdruk.nl. Aan de hand van vijftien vragen wordt snel duidelijk hoe het persoonlijke voedingspatroon eruit ziet en wat de consequenties ervan zijn, gezien in mondiaal perspectief. De uitslag wordt gegeven in hectares.
Voor het maken van deze nieuwe site was het nodig vast te stellen hoe de verhouding tussen gangbare en biologische landbouw moest worden ingeschat. Het resultaat is verrassend: 20% kleiner voor de biologische landbouw! Voor deze bonus zorgen de biologische boeren.
Artikel:
Bewijs dat biologische producten gezonder zijn ligt voor het grijpen.
Het bewijs dat biologische producten gezonder zijn, ligt nu voor het grijpen. Uit een onderzoek van levensmiddelentechnologen van de Universiteit Wageningen blijkt onder meer dat gewassen die meer lijden meer gezonde stoffen aanmaken. Ook blijken ze beter te scoren als ze minder worden bemest. Beide aspecten zijn inherent aan de biologische landbouw.
Consumentenvereniging Goede Waar & Co ziet dan ook mogelijkheden voor de biologische landbouw om hard te kunnen maken dat bepaalde biologische producten, bij juiste rassenkeuze, gezonder zijn. Dit zou de verkoop van producten uit de milieu-, mens- en diervriendelijke landbouw stimuleren.
Onderzoek
Het stond afgelopen zaterdag in de Volkskrant: uit onderzoek van levensmiddelentechnologen van de Universiteit van Wageningen blijkt dat de ene broccolisoort veel meer gezonde stoffen, tot wel 30 keer toe, bevat dan de andere. De gezondheidsstoffen in deze turbokool worden in relatie gebracht met een verminderd risico op bijvoorbeeld dikkedarmkanker. Dit risico zou met maar liefst 45% verlaagd kunnen worden. Het zelfde geldt voor koolsoorten (witte, boeren, rode, spits), appels, worteltjes en tomaten. Het gehalte aan gezonde stoffen kan nog verder verhoogd worden, door ze minder te bemesten en door ze een beetje te laten lijden.
Raskeuze
Volgens voedingskundige van Goede Waar & Co Sytske de Waart wordt het hier interessant. In de biologische landbouw worden de gewassen minder uitbundig bemest, en je zou kunnen zeggen dat ze verder ook wat meer lijden omdat ze vaker doelwit zijn van plaaggeesten (die worden immers niet weggespoten). Zodra een kool wordt aangevreten, begint hij als een idioot stoffen aan te maken. Schadelijk voor het plaaginsect, maar supergezond voor de mens. Met de juiste raskeuze komt op die manier de felbegeerde gezondheidsclaim voor biologische producten een stuk dichterbij. Biologische tuinbouwsector, neem de uitdaging aan!
4.6. Opdrachten
1. Je doet deze opdrachten met een medeleerling. Je gaat elkaar vragen stellen over het voedingspatroon. Na ca. 10 minuten heb je een idee wat de voedingsgewoonten zijn. Schrijf een samenvatting.
2. Zoek op internet op : www.voedingscentrum.nl
Maak de Eet-jij-gezond-test .
3. Bereken je body mass index (te vinden bij gezond gewicht)
4. Schrijf op hoe jij denkt dat duurzame producten jouw voedingspatroon ten voordele van de gezondheid bevloeden?
5. Voor de leerling die tijd over heeft. Bekijk de website: www.biologischnetwerk.nl
Samenvatting
De antwoorden van de opdrachten worden in de klas besproken.