4.2. Drie niveaus

DOELEN

Na dit deel kunt u

(1) herkennen tot welke niveaus van milieudenken milieu-ethiek een bijdrage kan leveren,

(2) beschrijven in hoeverre milieu ethiek eco-politieke besluiten kan beïnvloeden,

(3) uileggen wat natuurwetenschappen en milieu-ethiek van elkaar kunnen leren

(4) aanduiden hoe moeilijk het is de successen van milieumaatregelen te bepalen,

(5) samenvatten waarom mensen geïnteresseerd moeten zijn in de bescherming van de natuur.

We hebben drie niveaus onderscheiden in de milieu-ethiek. Resource ethiek, dierenethiek en natuurethiek. Toch is het goed deze verdeling in verantwoordelijkheden in sommige gevallen verlaten. Een aantal milieuproblemen als de bescherming van watersystemen bij nationale parken,j stedenbouwkundige planning etc- hebben aspecten van resource ethiek, dierenethiek en natuurethiek samen.

Je kan ook onderscheid maken in verschillende niveaus waarop milieu-ethiek wordt geïmplementeerd.

De suggestie van Konrad Ott (Ott.2000) hanterend kunnen drie niveaus onderscheiden worden :

(1) Filosofisch niveau (ethiek)

(2) Politiek-juridisch niveau (wetten)

(3) Causistisch niveau (afzonderlijke cases en acties)

1. Het filosofisch niveau

Dit hoge niveau houdt zich bezig met fundamentele uitspraken. In het filosofische universum van milieuethische verhandelingen worden de pro´s en contra´s van de verschillende uitgangspunten ontwikkeld en bediscussieerd. De deelnemers zijn de academische experts , milieu-ethici en alle personen die milieubeslissingen maken in hun beroepsmatige context als politici, juristen, ingenieurs, biotechnologen etc. In een vergroot netwerk kunnen alle mensen deelnemen in het milieudebat voor zover ze een ontwikkeld milieubewustzijn hebben en wanneer ze de gevolgen van hun daden voor het milieu mee in overweging willen nemen.

Of en tot welke mate dieren- en natuurethiek een rol speelt bij mensen en in de maatschappij moet door elke persoon individueel beslist worden of – gezien op een nationale of internationale schaal – op politiek niveau. Om er voor te zorgen dat die beslissingen niet puur op intuïtie of basis van ongegronde redenen plaatsvindt, is het nodig een begrip te verkrijgen over de controversiële discussies rondom de professionele milieu-ethiek.

2. Politiek juridisch niveau

Op dit niveau hebben we te maken met de beschrijving van collectieve bindende normatieve regelgeving en doelen voor politieke acties (b.v. milieukwaliteitsdoelen). Elke beschrijving op dit gebied veronderstelt een bepaalde houding t.o.v. het milieu en borduurt voort op politieke besluiten die in het verleden genomen zijn. Alle relevante milieudoelen en -programma’s worden vastgesteld vanuit de druk van politieke organen zoals regeringen, parlementen en het publieke bestuur. Milieuwetgeving combineert ethische principes en het resultaat van politieke besluitvorming in de vorm van wetten en andere besluiten die verplicht zijn voor alle leden van een land. Niet alleen gaat het over strikte bindende wetten maar ook handleidingen, quotes en standaarden . Bij het vinden van een balans tussen de verschillende individuele en maatschappelijke belangen om milieu hulpbronnen te gebruiken kan milieuconsultancy helpen.

De vraag is in hoeverre in liberale samenlevingen, individuele rechten kunnen bestaan ten opzichte van gezamenlijke rechten. Onder welke omstandigheden overwint de claim om arbeidsplaatsen te behouden ten opzichte van een gezond milieu ? Meer in het algemeen..hoe kunnen milieu en economie met elkaar in harmonie komen. Hoe is het mogelijk om lange termijn doelen als duurzaamheid te bezien ten opzichte van korte termijn belangen van privaat gewin ?

Milieu-ethiek kan bijdragen aan het efficiënt maken van milieubeleid en aan milieu-educatie mits de milieu-ethicus de inwendige academische cirkels verlaat en deelgenoot wordt van het politieke debat over b.v. de klimaatdoelen, het behoud van de regenwouden of visvoorraden en over het probleem van rechtvaardigheid naar het milieu toe.

3. Causitstiek niveau

In het midden van dit niveau staan technische methoden en maatregelen om het milieu te beschermen. Ondanks het feit dat milieu-ethiek niet direct bijdraagt aan de technische oplossingen van milieuproblemen, kan het aandacht vragen voor de zin en het belang van de technische metingen en maatregelen. Het kan soms bijdragen aan de vraag hoe diep moet worden ingegrepen, de kosten en mogelijke onbedoelde neveneffecten. De uitvoering van technische maatregelen vindt niet plaats in een ethiekvrije wereld. Altijd raakt zulk handelen collectieve of individuele belangen of rechten die zijn beschermd door de wet naast dat er nooit rekening kan worden gehouden met de belangen van iedereen. Wie krijgt het ongemak ? Wie draagt de kosten ? Hoe duurzaam moeten de effecten van de maatregelen zijn ? Met name als je kijkt naar een ethische vergelijking van alternatieve technische maatregelen kan er een conflict ontstaan tussen de antropocentrische en meer fysiocentrische benaderingswijze. Wat is het in zo’n geval echt waard respect voor te hebben. Wat heeft de prioriteit. Het welzijn van de mens of bij een bepaald milieuprobleem die van planten en dier?

Andere vragen zijn of de voorgestelde maatregel wel toereikend is als het milieuprobleem complex is en het succes van de maatregel onzeker is . Technische interventies in complexe ecosystemen vinden altijd plaats met een zekere onzekerheid. Kan het zijn dat onbedoelde bijeffecten misschien wel het bedoelde effect teniet doen ? Daarbij zijn ingrepen in complexe systemen als ecosystemen en in het milieu vaak niet zo eenvoudig te bezien op hun uitkomst.

Als we een kosten-batenanalyse willen maken moeten we weten welke waarden betrokken zijn en tot op welke hoogte we bereid zijn er voor te betalen. Hoe waardevol is een intact natuurgebied voor een samenleving ? Eerst zou je de waarden moeten rangschikken op belangrijkheid voordat je enige maatregelen gaat nemen. Maar naar welke normatieve criteria moet je rangschikken en hoe zit het met de waarden van de natuur zelf ?. Op een utilistische manier gerelateerd aan het nut voor de mens ? of deontologisch gerelateerd aan een inherente of intrinsieke waarde van de natuur ?

Daarnaast komt de vraag op in hoeverre bepaalde maatregelen werkelijk bijdragen aan het beschermen van het milieu ofwel hoe we het succes van een maatregel kunnen zien. Dit is vaak niet zo maar wetenschappelijk of ethisch te beantwoorden. Sommige milieu-ethici denken dat de balans in de natuur – haar behoud of vervangbaarheid- het belangrijkste doel moet zijn. Maar indien we van een uitgebalanceerd evenwicht praten, het is vaak onduidelijk hoe dat zit en hoeveel het aankan.

Ethische normen moeten vaak vertaald worden in technisch controleerbare normen ( grenswaarden) om praktische relevantie te bereiken. Vandaar dat er bij milieu-ethici een discussie bestaat over de vraag in hoeverre het wetenschappelijk zou moeten worden. Maar moderne milieu-ethici laten resultaten van de wetenschappelijke ecologie niet meer zijdelings liggen.

Als een toegepaste ethiek vertrouwt de milieu-ethiek op de resultaten van empirische wetenschappen. Andes kan het geen realistische vragen en vooruitzichten formuleren. Vandaar dat beslissingen nemen op intuïtieve basis niet genoeg is. Men zal er wetenschappelijke zaken in mee moeten nemen.

Als we onze relatie en gedrag t.o.v. de natuur willen bepalen is milieu-ethiek van groot belang. Milieu-ethiek moet gebaseerd zijn op fundamentele ideeën van rechtvaardigheid voor alle levende wezens die het waard zijn te beschermen en voor ecologische duurzaamheid. Milieu-ethiek heeft tot taak modellen te ontwikkelen (algemene oriëntaties) in richtingen als (a) het model van duurzaamheid met name voor de resource ethiek (b) het model van het voldoende goed handelen naar soorten toe voor de dierenethiek (c) het model van de intacte natuur op het gebied van de natuurethiek. Daarnaast levert de milieu-ethiek de basis voor milieu-educatie. Op filosofisch gebied levert milieu-ethiek redeneringen en argumenten voor de verschillende gebieden van het handelen op het politiek juridische en caustistieke niveau. Vandaar dat milieu-ethiek een uitdaging vormt voor de moderne samenleving omdat het vraagt om een voorzichtige en ethisch sensitieve co-existentie met de natuur.

Vragen

• 1. Voor wie zijn de filosofische overwegingen van de milieuethiek van belang ? en waarom ?
• 2. Wat is het centrale probleem in de discussies onder milieu-ethici ?
• 3. Bediscussieer: Op wat voor manier kunnen milieu-ethische overwegingen een rol spelen in ecopolitieke besluiten ?
• 4. Geef voorbeelden wanneer economische belangen in conflict komen met milieu-ethische opvattingen. Bediscussieer mogelijke oplossingen.
• 5. Bediscussieer welke rol milieubewustzijn spelt in milieugerelateerd gedrag van individuen in de maatschappij ?
  6. Geef voorbeelden van milieuvervuiling en ecologische schade in je eigen omgeving waarvoor de samenleving oplossingen moet vinden. Wat kan je eigen bijdrage daarin zijn
• 7. Wat maakt het zo moeilijk om het succes van milieumaatregelen te meten in sommige gevallen ?
  
  8. Bediscussieer hoe belangrijk het is voor de samenleving intacte natuur te behouden. Ook als we daarvoor een hoop comfort moeten opgeven?

Bediscussieer: Is het niet gewoon normaal in de evolutie dat soorten verdwijnen en dat ecosystemen radicaal veranderen. Waarom zouden we als mensen de natuur zo goed willen beschermen? Anders gezegd: de natuur is meedogenloos tegen planten en dieren en waarom zou de mens dan doordacht moeten handelen ?