Open menu

Ethiek, waarden, normen en duurzaamheid

Ethiek is een boeiend vak. Een ppt met interessante links en filmpjes over ethiek is hier te zien. Een opname van het college is hier te zien.   Aan het einde gaat het over verschillende stromingen in de milieu-ethiek als antropocentrisme en non antropocentrisme, sentientisme, biocentrisme, ecocentrisme en holocenrtisme. In 2010 schreef Kees Vromans een boek hierover dat hier te downloaden is. .Sinds 2012 kan u alles lezen in

Een cursus over duurzaamheid en ethiek staat aan de rechter kant. 

Bij het komen tot een ethisch besluit moet er een afweging gemaakt worden in de people, profit en planet argumenten van de verschillende stakeholders. Je kunt daarbij iedere deelnemer (student) de rol van een bepaalde stakeholder toebedelen en ze in een soort rondetafel gesprek laten bespreken in welke richting een oplossing gezocht moet worden. Ze gaan dan argumenten tegen elkaar uitwisselen. 

Nu bestaat er ook een methode om uit een probleem te komen met elkaar. Het is de hoedenmethode van de Bono. 
 
Duurzaamheid is een normatief begrip. De ontwikkeling van duurzaamheid tot leergebied gaat altijd gepaard met ethische dilemmas. 

Het gaat om een optimum te vinden tussen waarden en normen op sociaal, economisch en ecologisch gebied.

De definitie van duurzaamheid van de commissie Brundtland roept allerlei ethische vragen op, zoals die naar de rechten van toekomstige generaties versus die van de armen van vandaag. De uitwerking van duurzaamheid naar de drie kapitalen Planet, People en Profit heeft relaties met de waarden waar het binnen die domeinen om gaat. De vaardigheid om met die dilemmas om te gaan, kan door docenten (en studenten) geleerd worden. 

Jeffrey Sachs, een belangrijke Amerikaanse ontwikkelingseconoom zegt: ‘Aan de basis van de crisis ligt een morele crisis; een maatschappij van markten, wetten en verkiezingen is niet genoeg als de rijken en machtigen zich niet weten te gedragen met respect, eerlijkheid en compassie ten opzichte van de rest van de maatschappij en de rest van de wereld. Zonder herstel van een ethos van verantwoordelijkheid kan er niet werkelijk sprake zijn van een duurzaam economisch herstel.’

In 2021 wordt de roep steeds groter naast genocide en misdrijven tegen de menselijkheid ook ecocide strafbaar te maken.

Hoe

Centraal in de onderwijspraktijk staat de vraag: Wat vinden we belangrijk en wat is uiteindelijk waardevol als het om duurzaamheid gaat?. Je kunt gericht vragen stellen om je eigen waarden te ontdekken. Zie de waardenbiografie die is ontwikkeld door Mart van de Veeweij.  

Om duurzame ontwikkeling toch op de kaart te kunnen zetten, ondanks het verschil in denken van de verschillende bevolkingsgroepen is het in ieder geval nodig respect te hebben voor de waarden van anderen. Alleen door alle belanghebbenden te betrekken bij het maken van keuzes kunnen duurzame keuzes gemaakt worden. Eigenlijk bestaat er vrijwel nooit goed of slecht. Bij elke waarde zijn altijd ook andere waarden in het geding. Hiermee moet een balans gevonden worden. Verantwoord beleid en handelen houdt in een balans te zoeken tussen alle waarden die op dat moment op het spel staan. Een heel interessant artikel hierover is hier te lezen.  Het lijkt er op dat het Wei Wu Wei principe ook de beste duurzame oplossingen geeft. Wei wu wei betekent doen zonder doen ofwel zwem met de stroom mee en tracht zo te veranderen. Wacht totdat de tijd rijp is. Ga niet overhaast en als een olifant in een porseleinkast te werk. 

Bij duurzame ethische besluitvorming kan je het onderstaande stappenplan gebruiken. (Rob de Vrind augustus 2010)

STAP 1 ANALYSE

Beschrijf kort de situatie. Bekijk wat de feiten zijn en stel je oordeel uit. 

Wie zijn betrokken bij de situatie? 

Ga staan in de schoenen van die verschillende personen en bekijk welke belangen ze hebben personen op people, profit and planet gebied? Neem daarin ook mee de gevolgen op de lange termijn en eventuele gevolgen voor de derde wereld.

 
STAP 2 WEGING

Met welke oplossing zouden de verschillende stakeholders komen.

Wat is het zijn de voor- en nadelen van de verschillende oplossingen.

Wat is gemeenschappelijk in de oplossingen.

Wat zeggen de principes van onze rechtstaat als het voorzorgsprincipe, het de vervuiler betaalt principe en principe van goed nabuurschap.

Wat zegt de resource-ethiek, de natuurethiek en de ethiek van duurzame ontwikkeling.

Wat zegt het principe van duurzame ontwikkeling (PPP) en van Cradle to cradle

Kom nu tot een besluit, een compromis en bedenk of schade te compenseren is.

STAP 3 RECHTVAARDIGING

Zou je de keuze vrijuit aan iedereen kunnen vertellen ?

Zouden mensen die een groot moreel voorbeeld zijn tot dezelfde keuze komen 

Zou je ook tot die keuze komen als het je vrienden of familie zou treffen ?

Zou je het OK vinden als de keuze jezelf zou treffen ?

Gaat de keuze in tegen je eigen normen en waarden ?

Wat zegt je geweten ?

Gaat de keuze in tegen wet- en regelgeving ?

Gaat de keuze in tegen de regels van je beroep, de instelling of het bedrijf ?

Daarin denk je na en bespreek je met elkaar wat de PPP argumenten van de stakeholders zijn.

Bespreek vervolgens de impact van de principes en de ethiek op het probleem en kom tot een ethische overweging.

Als dat moeilijk is kun je de hoed opzetten van wat is positief in het probleem, wat negatief, wat zou een creatieve oplossing zijn, wat zou je gevoel zeggen, wat zou een objectieve oplossing zijn of wat een oplossing in een proces (op de langere termijn). 

waardenennormen

Op MBO niveau hebben Klaas van den Herik en Pierre Winkler een boek geschreven MVO en duurzaam ondernemen. Het is uitgegeven door Eisma edumedia b.v. Leeuwarden ISBN 789087714741. Daarin gaat hoofdstuk drie over ethiek. Er wordt heel helder uiteen gezet wat ethiek is en dat met allerhande voorbeelden. Er bestaat een website bij met opdrachten via MBO.eisma.nl  is daarop in te loggen. Ze halen problemen aan als ramptoerisme, aardbevingsproof bouwen in Turkije maar er is niet genoeg geld, milieuzones in de stad, relatiegeschenken etc. In hoofdstuk 4 worden bedrijfscodes besproken.   

Op HBO niveau heeft Nico Roorda twee indrukwekkende boekwerken geschreven over duurzame ontwikkeling waarbij hij ook ingaat op (intrinsieke) waarden, verantwoordelijkheid, ethiek enz. De boeken heten Basisboek Duurzame ontwikkeling en Werken aan Duurzame ontwikkeling. Wolters Noordhoff ISBN 978-90-01-26709-4 en 978-90-01-40030-9 en de website duurzaam.wolters.nl 

In Nederland onderscheidt men acht groepen. Zij hebben verschillende waarden en normen. M.b.t. gevoel voor duurzaamheid wordt gesteld dat Post materialisten, Kosmopolieten en Traditionele burgers vrij veel op hebben met duurzaamheid, Opwaarts mobielen, Nieuwe conservatieven, middelmatig en Moderne burgers, Postmoderne hedonisten en Gemaksgeorienteerden  het minst op hebben duurzaamheid. Tot welke groep men hoort is uit te zoeken op stempunt.nu

Tegenwoordig deelt men ook jongeren in verschillende groepen in als sociale aanpassers, eigenzinnige idealisten, enthousiaste verkenners, honkvaste gemakszoekers, extraverte statuszoekers en erkenningszoekers. Dit is te achterhalen door de test in te vullen op motivaction.nl/youngmentality

De verschillende groepen zullen verschillend benaderd moeten worden m.b.t. duurzame ontwikkeling.

Daarbij kijken mensen verschillend naar de wereld. Er bestaan mensen die het utilitisme aanhangen. Zij interpreteren alles aan de hand van het nut ervan voor mensen. Als een vogeltje dat diep in de oerwouden woont en weinig tot geen betekenis heeft voor de mensheid uitsterft is dat niet zo erg omdat het bijna geen waarde heeft. Daar staat tegenover mensen die vinden dat de natuur ook haar intrinsieke waarde heeft. De lezing van indianenopperhoofd Seattle in 1854 voor de Amerikaanse president is daar het mooiste voorbeeld van.

Wij zijn een deel van de aarde

en de aarde is een deel van ons.

De geurende bloemen zijn onze zusters;

het hert, het paard en de machtige adelaar zijn onze broeders.

De rotsige hoogten, de grazige weiden,

de lichaamswarmte van pony en mens -

alles is aan elkaar verwant.

Wat er met de Aarde gebeurt,

gebeurt met de kinderen van de Aarde!

U moet uw kinderen leren dat de grond onder hun voeten

de as van onze grootvaders is.

Leer de eerbied voor de Aarde,

vertel uw kinderen dat de Aarde vervuld is

van de levens van onze voorouders:

dat de Aarde onze Moeder is.

Wat er gebeurt met de Aarde,

gebeurt met de kinderen van de Aarde.

Als de man op de grond spuwt,

spuwt hij op zichzelf.

Dit weten wij: de Aarde behoort niet aan de mens.

De mens behoort aan de Aarde.

Dit weten wij: Alles hangt samen als het bloed

dat een familie verbindt.

Alles hangt met alles samen.

Wat er met de Aarde gebeurt,

gebeurt met de kinderen van de Aarde.

De mens heeft het web van het leven niet geweven.

Het is slechts n draad ervan.

Wat hij met het web doet doet hij met zichzelf.

Nee, dag en nacht kunnen niet samengaan.

Onze doden leven voort in de stille wateren van de Aarde.

Zij keren terug als de naderende voetstappen

van de komende lente.

Het is hun geest die als een rimpeling van de wind

over het water van de meren loopt.

Uit de redevoering van Seattle,

het stamhoofd van de Dwamish-Indianen,

tot de Amerikaanse regering, december 1854.

 

Men komt er steeds meer achter dat het verschil tussen mensen en dieren slechts gradueel is. Dieren lijken ook te hebben

- haptische en cognitieve vermogens
- gebruiken werktuigen
- begrijpen symbolen
- doorzien perspectief en de intenties van anderen
- hebben episodisch geheugen en het vermogen te plannen
- hebben zelfbewustzijn

Maslow

Volgens Maslow kun je vijf soorten behoeften onderscheiden waarbij sommige behoeften meer essentieel zijn dan anderen. Duurzame ontwikkeling gaat over de vervulling van behoeften dus er bestaat de volgende relatie

Maslow Voorbeelden Relatie met duurzame ontwikkeling
1. Lichamelijke behoeften Voedsel
Lucht om te ademen
Seks
Rust
Voedselproductie, schoon water
Luchtverontreiniging fijn stof, klimaat
Bevolkingsgroei
Natuur
2. Veiligheid zekerheid Onderdak
Inkomen
Rechtvaardige behandeling
Bescherming tegen gevaar
Urbanisatie
Verdeling van welvaart, werkeloosheid
Mensenrechten
Oorlog terrorisme rampen
3. Sociale behoeften Behoren tot een groep
Vriendschap
Liefde
Waardering
Discriminatie
Solidariteit, hulp
Gezinshereniging
Uitbuiting
4. Egobehoeften Erkenning door anderen
Zelfvertrouwen
Maatschappelijk aanzien, macht
Respect voor mensen die anders zijn
Vrijheid van meningsuiting
Tirannie, democratie
5. Zelfverwerkelijking
 
Ontwikkelen van eigen talenten
Creativiteit
Leveren van prestaties op niveau
Verantwoordelijkheid voor eigen handelen
Onderwijs
Innovatie
Zinvol werk passende betaling
Verantwoordelijkheid voor anderen

 

Het Koning Willem I College zit samen met de HAS in een Leonardoproject over duurzame besluitvorming en milieu-ethiek ism instellingen in Turkije, Duitsland, Sweden en Italie.  Het project is in 2008 gestart en er is meer te vinden op env-ethics.com

Over ethiek en duurzaamheid is ook e.e.a. te vinden op http://www.miramero.com/blog/basis/